Μια ζωή ποδήλατο

Του Νίκου Χρυσόγελου


Του έκανε τη ζωή ποδήλατο... Αναρωτιέμαι γιατί η έκφραση αυτή σημαίνει κάτι αρνητικό σήμερα. Τόσο άσχημη είναι η ζωή με ποδήλατο; Εγώ τουλάχιστον γνώρισα διαφορετικά το ποδήλατο, ως απόλαυση, ευκολία, ήπιο μέσο μετακίνησης, μια καλή λύση γυμναστικής ενώ μετακινείσαι.
Ακόμα και σήμερα, 18 χρόνια από την μέρα που άρχισα να μετακινούμαι καθημερινά με ποδήλατο, είναι το μέσο που με εξυπηρετεί για να πάω στην εργασία, τη διασκέδαση. Με διευκολύνει στα ψώνια ή στη μεταφορά των ανακυκλώσιμων υλικών στους, λίγους ακόμα, κάδους ανακύκλωσης.
Ας ξεκινήσουμε, όμως, από την αρχή. Στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες με τον μικρό να αγωνίζεται να ισορροπήσει στο ποδήλατο, αλλά με μια έκφραση ικανοποίησης στο πρόσωπό του. Τα χρόνια πέρασαν, η Αθήνα άλλαξε πολύ, το ποδήλατο βγήκε όχι μόνο από τα παιδικά όνειρα αλλά και από τις εικόνες της καθημερινότητας της πόλης.
Λένε ότι, αν μάθεις μια φορά ποδήλατο, δεν το ξεχνάς. Θα έλεγα ότι, αν αγαπήσεις μια φορά το ποδήλατο, η αγάπη θα μείνει για πάντα. Και κάποια στιγμή θα επιστρέψει.
Για μένα επέστρεψε στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 στη Γερμανία. Λίγοι μήνες σε μια πόλη πρότυπο, όπως το Μύνστερ, με ποδηλατόδρομους δίπλα από κάθε δρόμο, το ποτάμι, τον αυτοκινητόδρομο. Με τεράστια πάρκινγκ ποδηλάτων έξω από τον σιδηροδρομικό σταθμό και το πανεπιστήμιο. Με 125.000 πολίτες σε σύνολο 250.000 να μετακινούνται καθημερινά με το ποδήλατο. Δεν θα μπορούσα, λοιπόν, να μείνω απαθής. 1988, από τότε γίναμε αχώριστοι. Αχώριστοι με το ποδήλατο, όπως εξάλλου και εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη.
Η επιστροφή στην Αθήνα σε προσγειώνει σε μιαν άλλη πραγματικότητα. Αλλά η άνεση που αποκτάς κυκλοφορώντας σε «προστατευμένους» ποδηλατόδρομους, με τα ΙΧ να σε προσέχουν, έχοντας την εμπειρία της καθημερινής κίνησης μέσα στην πόλη, με έκαναν να πάρω γρήγορα την απόφαση. 1989, Σεπτέμβρης. Ήταν μια από τις μέρες που έχουν μείνει χαραγμένες στη ζωή μου γιατί σηματοδότησαν αλλαγές. Εγώ και η φίλη μου, μετέπειτα γυναίκα μου – αγοράσαμε – δύο ποδήλατα, στην απόχρωση του γαλαζοπράσινου, «δύση ήλιου» και «ανατολή ήλιου». Πέρασαν δεκαοχτώ χρόνια, και το ποδήλατο αυτό με εξυπηρετεί ακόμα και σήμερα καθημερινά. Τώρα, βέβαια, έχω και ένα δεύτερο, για την περίπτωση που σκάσει κάποιο λάστιχο ή για ...ανανέωση.
Οι αναμνήσεις και τα χιλιόμετρα αμέτρητα. Αν στη θέση του ποδηλάτου ήταν αυτοκίνητο, μάλλον θα είχε πάει πια για ανακύκλωση. Διανύσαμε μαζί μέχρι σήμερα 45-50.000 χιλιάδες χιλιόμετρα κατ’ ελάχιστο.
Πάντα μου άρεσε αυτή η σχέση που αποκτάς με το σώμα σου και το περιβάλλον οδηγώντας ποδήλατο. Οι ωραίες αναμνήσεις δεν είναι μόνο δικές μου αλλά και του παιδιού μου. Όταν ξεκίνησε να πηγαίνει στον παιδικό σταθμό τοποθετήσαμε καθισματάκι στο ποδήλατο, με ζώνη ασφαλείας, και ...ήμασταν έτοιμοι για τις πρωινές βόλτες μας.
Δεν μπορεί να φανταστεί κάποιος πόσο απολαμβάναμε και οι δύο την πρωινή αυτή βόλτα 1,5 περίπου χιλιόμετρο. Στην αρχή της καθημερινής (εκτός αν έβρεχε) αυτής διαδρομής έπρεπε να προσέχω πολύ, για να είμαστε και οι δύο ασφαλείς, ακόμα και αν οι οδηγοί δεν μας πρόσεχαν. Προς το τέλος της διαδρομής έρχονταν, όμως, το καλύτερο, το πέρασμα μέσα από το άλσος του Προμπονά, πριν καταλήξουμε στον δημοτικό παιδικό σταθμό. Φαντάζεστε τι σημαίνει για ένα παιδί μέσα στην πόλη, αντί να ασφυκτιά μέσα σε ένα αυτοκίνητο, σε έναν μποτιλιαρισμένο δρόμο, να περνάει μέσα από ένα άλσος, να το βλέπει να αλλάξει σχήματα και χρώματα, να μυρίζει τα λουλούδια και τη γη αλλά και να ακούει το κελάϊδισμα των πουλιών, τον ψίθυρο του ανέμου!
Γιατί ρημάξαμε τις πόλεις μας και δεν απολαμβάνουμε πια την καθημερινή ζωή αλλά αναζητούμε τη φυγή καταστρέφοντας και την υπόλοιπη χώρα; Γιατί η βελτίωση της ζωής μέσα στις πόλεις δεν απασχολεί τις κυβερνήσεις στην Ελλάδα αλλά ούτε και πολλούς από τους δημοτικούς άρχοντες; Κι όμως, το ποδήλατο καθώς και πάρκα σε απόσταση το πολύ 500 μέτρων από κάθε κάτοικο της πόλης, θα ήταν εργαλεία για μια περιβαλλοντική και κοινωνική επανάσταση χωρίς βία μέσα στην πόλη, για να μπορέσουμε να ζήσουμε στην πόλη ανθρώπινα, να ανασάνουμε, να γνωριστούμε ξανά μεταξύ μας, να χαλαρώσουμε από τον υπερκαταναλωτισμό και το shopping therapy. Αν δεν νοιαζόμαστε για μας, ας το κάνουμε τουλάχιστον για τα παιδιά μας, για τα οποία υποτίθεται σκιζόμαστε για να ζήσουν καλύτερα.
Ας κλείσω, όμως, εδώ την παρένθεση. Και ας ξαναπιάνουμε το νήμα της διήγησης. Η πρώτη μέρα στο δημοτικό σχολείο δεν άργησε να έρθει. Η συνήθεια να πηγαίνω το εξάχρονο, πια, παιδί καθισμένο στο κάθισμα του ποδηλάτου δεν μπορούσε να αλλάξει γιατί ήταν και για μένα μια πρωινή απόλαυση και όχι αγγαρεία, να πηγαίνουμε μαζί στο σχολείο και μάλιστα με το ποδήλατο… Και να ήθελα να την αλλάξω, ο Περικλής δεν το επέτρεψε. Φορτωμένοι με τη σχολική τσάντα φτάναμε στο σχολείο λίγο πριν χτυπήσει το κουδούνι. Ξέραμε ακριβώς πόσο χρόνο χρειαζόμασταν για να φτάσουμε στο σχολείο, ούτε μποτιλιάρισμα ούτε αγωνία για το φανάρι. Διαδρομή για ένα ποδήλατο, με τον μπαμπά στο τιμόνι και το παιδί στο κάθισμα πίσω, μέσα από πιο ήσυχα και ασφαλή στενά, πάντα μπορείς να βρεις, αρκεί να νιώθεις κάποια σιγουριά και να έχεις τα μάτια σου δεκατέσσερα.
Το ποδήλατο με το παιδικό κάθισμα είναι, όμως, χρήσιμο και για άλλες …μεταφορές. Ήταν και συνεχίζει να είναι μια καλή λύση για τη μεταφορά των χαρτιών και άλλων υλικών σε έναν από τους κάδους ανακύκλωσης που είναι ακόμα και σήμερα σε σημαντική απόσταση από το σπίτι μου. Είχα εδώ και πολλά χρόνια αποφασίσει να σταματήσω να πετάω στα σκουπίδια μου και να τα ανακυκλώνω, όσο δύσκολο κι αν ήταν αυτό. Το ποδήλατο παραμένει μια σωτήρια λύση. Αλλά το κάθισμα είναι η ιδανική λύση για τη μεταφορά και των (πάνινων) τσαντών με τα ψώνια από το σούπερ μάρκετ. Όταν οι άλλοι γεμίζουν το πορτ μπαγκάζ με τα ψώνια τους, εγώ γεμίζω το...παιδικό καθισματάκι του ποδηλάτου, ακόμα και σήμερα που το παιδί είναι ...έφηβος.
Ας γυρίσουμε λίγο πίσω στον χρόνο. Μεγαλώνουμε. Ο χρόνος είναι αμείλικτος, και όσο και να θέλεις να συνεχίσεις, πρέπει να αποφασίσεις ότι πια δεν μπορεί να κάθεται στο παιδικό κάθισμα του ποδηλάτου ένας μαθητής της Δ' τάξης, με μια τσάντα ασήκωτη, γεμάτη σχολικά βιβλία. Δύσκολη απόφαση. Το παιδί αντέδρασε. Δεν μπορούσε, όμως, να γίνει αλλιώς. Χάσαμε και οι δύο την πρωινή βόλτα με το ποδήλατο. Αναζητήσαμε εναλλακτικές λύσεις. Είχε μάθει πια καλά ποδήλατο. Μιλήσαμε με τον διευθυντή του σχολείου για να δημιουργηθεί ένα πάρκινγκ ποδηλάτων στην αυλή του σχολείου, για όσα παιδιά ήθελαν να χρησιμοποιούν το ποδήλατό τους. Είχαν πια αρχίσει να κυκλοφορούν με ποδήλατο κάμποσοι γονείς, παιδιά, νέοι. Η απάντηση του διευθυντή μας ξάφνιασε: απαγορεύεται να έρχονται οι μαθητές με ποδήλατο στο σχολείο. Για λόγους ασφάλειας. Σοκ. Είχαμε εικόνα από ευτυχισμένα παιδιά να παρκάρουν το ποδήλατο στην αυλή του σχολείου τους – ναι, βέβαια, στη Γερμανία, την Ολλανδία, κι άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Δεν μπορούσα, όμως, να φανταστώ ότι στη χώρα μας υπήρχε και απαγόρευση! Ούτε σκέψη για ποδηλατόδρομους, ασφαλείς μετακινήσεις, πεζοδρομήσεις περιοχών γύρω από τα σχολεία, αυλές φιλικές στους μαθητές και το περιβάλλον, εκπαίδευση των μαθητών σε θέματα ασφάλειας στη χρήση του ποδηλάτου. Η λύση, απαγόρευση!
Βέβαια, ένα παρόμοιο σοκ έζησα λίγο καιρό μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, όταν επιστρέφοντας από ένα ταξίδι στο εξωτερικό, προσπάθησα να μπω στον ηλεκτρικό με το ποδήλατο. Ένας κύριος της ασφάλειας, στο Μοναστηράκι, μου ανακοίνωσε με κάθε σοβαρότητα ότι «απαγορεύεται πλέον η είσοδος των ποδηλάτων στον ηλεκτρικό για να παραμείνει καθαρός». Επέμεινα ότι δεν είναι δυνατόν να απαγορεύεται κάτι τέτοιο, μόλις είχα γυρίσει από τη Δανία και ο γιος μου είχε ενθουσιαστεί που έβλεπε σε κάθε δεύτερο βαγόνι του τρένου ειδικό χώρο για ποδήλατα και παιδικά καροτσάκια. Φωτογράφιζε ενθουσιασμένος τα διώροφα πάρκινγκ ποδηλάτων, σε κάθε σταθμό τρένου αλλά και στο τραμ, ποδήλατα που έβλεπε έξω από κάθε κτίριο και μαγαζί. Δεν είχε πάει ακόμα στην Ολλανδία, τη Γερμανία, την Αυστρία και νόμιζε ότι μόνο στη Δανία συμβαίνουν αυτά. Ενθουσιάστηκε τόσο, που όταν οι συμμαθητές του ζήτησαν να περιγράψει τις εντυπώσεις του από την Κοπεγχάγη, έγραψε πολλές σελίδες και τους έδειξε δεκάδες φωτογραφίες με ποδήλατα. Ξεκίνησε γράφοντας: «Οι άνθρωποι στην Κοπεγχάγη χρησιμοποιούν ένα μέσο που είναι ασυνήθιστο στην Αθήνα, μετακινούνται συνήθως με ποδήλατα, μετά βλέπεις ανθρώπους να μετακινούνται με τη συγκοινωνία και πολύ σπάνια βλέπεις να περνάνε αυτοκίνητα».
Προσπάθησα να εξηγήσω ευγενικά στον κύριο της ασφάλειας όλα αυτά, δεν είχα φωτογραφίες να του δείξω. Δεν υποχωρούσε, όμως, με τίποτα. Το έλεγε το χαρτί, σε τρεις γραμμές: «Απαγορεύεται πλέον για την αποφυγή ατυχημάτων να εισέρχονται ποδήλατα στον Ηλεκτρικό».
Τελικά μάλλον με βαρέθηκε και μπήκα τελικά στον ηλεκτρικό χωρίς φασαρία. Τη δεύτερη φορά που συνάντησα την ίδια αντιμετώπιση, πέτυχα να μπω ήσυχα-ήσυχα στον ηλεκτρικό μετά από μία ώρα και 10 λεπτά. Είχαν στο μεταξύ μαζευτεί και άλλοι τρεις ποδηλάτες και είχε αρχίσει να γίνεται μέγα θέμα συζήτησης. Η τρίτη, όμως, φορά ήταν και η φαρμακερή. Ήταν 23.00 η ώρα, στο Μοναστηράκι. Ο σταθμός σχεδόν άδειος. Το τρένο άδειο κι αυτό, δεν ενοχλούσα κανένα. Εξήγησα στον σεκιουριτά ότι ήταν ακριβώς η μέρα με τις εκδηλώσεις για τη Μέρα χωρίς ΙΧ, και εγώ το κάνω πράξη εδώ και πολλά χρόνια. Συμβολικά θα έκανα και εκείνη την ημέρα ότι έκανα όλο τον χρόνο. Μπήκαμε μαζί στο τρένο, εγώ με το ποδήλατο και εκείνος με το τηλέφωνο, να ειδοποιεί τους συναδέλφους του στην Ομόνοια. Φτάνοντας εκεί έζησα μια απίστευτη εμπειρία. Με πήραν σηκωτό μαζί με το ποδήλατο, με έβγαλαν στην πλατφόρμα απειλώντας με ότι θα με πετάξουν στις γραμμές και ρίχνοντας μου μπουνιές όπου μπορούσαν. Δύο φοβισμένοι μετανάστες στο παγκάκι γύρισαν το πρόσωπό τους με πανικό προς άλλη κατεύθυνση. Δεν ήθελαν να βλέπουν, ίσως είχαν ζήσει και οι ίδιοι ανάλογες εμπειρίες.
Στην ευγενική απάντησή του στην καταγγελία μου, ο Υπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών μου εξηγούσε ότι δεν διαπιστώθηκε τέτοιο περιστατικό – ο αστυνομικός που είχε κατέβει στην πλατφόρμα μετά τις φωνές μου, μου είχε εξηγήσει ότι θα ήμουν τυχερός αν δεν μου κάνανε μήνυση για αντίσταση κατά της αρχής (;).
Βέβαια, εγώ, μπορούσα να μετακινούμαι τις περισσότερες μέρες χωρίς να χρειάζεται να μπαίνω στον ηλεκτρικό με το ποδήλατο, αλλά δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί στην Ελλάδα έπρεπε να γυρίσουμε προς τα πίσω. Στην υπόλοιπη Ευρώπη ενθάρρυναν την μετακίνηση με ποδήλατο, κοτζάμ πρωθυπουργοί και στελέχη επιχειρήσεων ή βουλευτές έχουν ως κανονικό μέσο μετακίνησής τους το ποδήλατο. Στην Ελλάδα για κάποιον άγνωστο λόγο είχε απαγορευτεί αντί να διευκολυνθεί η συνδυασμένη μετακίνηση με δημόσια μέσα μεταφοράς και ποδήλατο. Έβλεπες, όμως, πια στο δρόμο πολλούς ποδηλάτες. Χαμογελάγαμε μεταξύ μας, χαιρετιόμασταν σαν να γνωριζόμασταν από καιρό, αλλά δεν επιτρέπονταν να μπούμε στα δημόσια μέσα μεταφοράς.
Και τότε διάβασα μια μικρή ανακοίνωση. Είχε αρχίσει η αυτο-οργάνωση. Δεν μπορούσα να λείπω από την δεύτερη διαδήλωση για τα δικαιώματα των ποδηλάτων. Στην πρώτη ήμουνα εκτός Αθήνας, αλλά είχα και εγώ ενθουσιαστεί όταν φίλοι μου περιέγραφαν εικόνες ...από το Άμστερνταμ, ποδηλάτες να διαδηλώνουν. Είχα από το τέλος της δεκαετίας του '70 να δω τους ανθρώπους να ενθουσιάζονται αλλά και να εκπλήσσονται βλέποντας μια διαδήλωση, αλλά αυτή ήταν πλέον μια διαδήλωση για το δικαίωμα των χρηστών ποδηλάτων να μπαίνουν στα δημόσια μέσα μεταφοράς. Έκπληκτοι άνθρωποι στα πεζοδρόμια ρωτούσαν από που ξεφύτρωσαν τόσοι ποδηλάτες στην Αθήνα.
Νέοι άνθρωποι ξανασυναντιόνται με τις μεγαλύτερες γενιές σε ένα μοντέλο ζωής που δεν βασίζεται στην υπερκατανάλωση και το αστραφτερό τετράτροχο όνειρο αλλά σε ένα ποδήλατο που σε οδηγεί αν όχι «στον σοσιαλισμό» (όπως έλεγε πριν καταρρεύσει αυτό το μοντέλο ένας από τους θεωρητικούς της …οικολογίας) αλλά τουλάχιστον σε μια πιο βιώσιμη πόλη. Αν και δεν πήγα ποτέ σε μια συνέλευση από αυτές που κάνουν τακτικά οι ΠΟΔΗΛΑΤΕΣ/ΙΣΕΣ, δεν θα μπορούσα παρά να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου σε αυτούς τους νέους ανθρώπους που με ενθουσιασμό, ποιότητα, πραγματική περιβαλλοντική και ποδηλατική συνείδηση, χωρίς κομματικούς ελέγχους, με δημοκρατικό τρόπο, αυτο-οργάνωση αλλά και νέα κουλτούρα διεκδίκησης συγκεκριμένων αλλαγών, μαθαίνουν όλους μας πως να διεκδικούν το συγκεκριμένο. Να κάνουν τρόπο ζωής τα όνειρα τους και να ταυτίζουν αυτά που λένε με αυτά που κάνουν.
Πανηγυρίζω μαζί τους, έστω και μέσα από το διαδίκτυο, γιατί σήμερα χάρη στις ποδηλατοπορείες τους, ο ΗΣΑΠ έχει ανοίξει στα ποδήλατα, αλλά και συνεργάζεται στο πρόγραμμα «Η ΠΟΛΗ ΜΟΥ ΜΕ ΠΟΔΗΛΑΤΟ».
Πρέπει φυσικά να γίνουν πολλά ακόμα. Έχουν περάσει τόσοι από τη θέση του Δημάρχου Αθηναίων που προεκλογικά υπόσχονταν ποδηλατόδρομους…Οι υποσχέσεις έρχονται και παρέρχονται, αλλά τώρα πια υπάρχουν κάποιοι να τις θυμίζουν με ποδηλατικές διαδηλώσεις κάθε μήνα. Και να διεκδικούν αλλαγές.
Μακάρι να καταλάβουν οι πολιτικοί ότι πρέπει να σταματήσουν να υπόσχονται και να αρχίσουν να δίνουν το παράδειγμα με τις καθημερινές επιλογές τους. Σκεφτείτε ο πρωθυπουργός και οι πολιτικοί αρχηγοί να κυκλοφορούσαν με ποδήλατο στους δρόμους ή γύρω από την κατοικία τους, όπως ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας προς τιμήν του. Τότε, ίσως, να βίωναν και τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν και θα έκαναν κάτι για το περιβάλλον και τη ζωή μας. Δεν θα θυμόντουσαν το περιβάλλον μόνο προεκλογικά.
Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος οικολόγος για να κυκλοφορεί με ποδήλατο, έχω γνωρίσει τόσο διαφορετικούς ανθρώπους που ξαναζούν με ενθουσιασμό μια βόλτα με ποδήλατο: επαγγελματίες με γραβάτα, μαμάδες με τα παιδιά τους, σαραντάρηδες μπαμπάδες που ξανα-ανακαλύπτουν μαζί με το παιδί τους το ποδήλατο, ηλικιωμένους ψαράδες που συγκινούνται ανεβαίνοντας στο όχημα των παιδικών τους χρόνων. Παραφράζοντας λίγο, θα έλεγα ότι ο δρόμος για την οικολογική μεταρρύθμιση ή την οικολογική καθημερινή «επανάσταση» δεν μπορεί να είναι παρά ποδηλατόδρομος. Πρέπει να βάλουμε το ποδήλατο στη ζωή μας και στην πολιτική. Να καταλάβουν ότι χωρίς ποδήλατο, χωρίς πολιτική για το περιβάλλον η πολιτική τους απήχηση θα είναι πολύ δύσκολη. Να κατανοήσουν, δηλαδή, ότι υπάρχει πολιτικό κόστος όταν δεν παίρνουν μέτρα για το περιβάλλον, όταν αγνοούν τα δικαιώματα των σημερινών και μελλοντικών γενιών, όταν ασχολούνται με ασήμαντα και δευτερεύοντα θέματα, και αγνοούν τα σημαντικά και σπουδαία.
Οι πράσινοι στην υπόλοιπη Ευρώπη έβαλαν το ποδήλατο περισσότερο στην καθημερινότητα και στην πολιτική, καβάλησαν το ποδήλατο γιατί ήθελαν να αλλάζουν τον τρόπο ζωής τους. Και το ποδήλατο είναι ένα ήπιο μέσο μετακίνησης φιλικό στο περιβάλλον και τον άνθρωπο, προστατεύει το κλίμα, βελτιώνει τη ζωή στην πόλη.
Αν οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ μπούνε στη Βουλή στις επόμενες εκλογές δεν θα είναι πάνω στον ταύρο (όπως έδειχνε η αφίσα τους Γερμανούς Πράσινους, όταν πρωτο-μπήκαν στη Βουλή) αλλά πάνω σε ποδήλατο.