ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ: ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ: ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ

Εισήγηση του Ευαγγέλου Κωφού* στην ημερίδα του ΕΛΙΑΜΕΠ, 10.1.2012

Όταν έλαβα την πρόσκληση του ΕΛΙΑΜΕΠ για τη σημερινή συνάντηση, προβληματίσθηκα. Τι καινούργιο μπορούσα να προσθέσω στο πρόβλημά μας με τη γείτονά μας Επί 16 και πλέον χρόνια μετά την αφυπηρέτηση μου απ’ αυτό το ΄Ιδρυμα (που υπήρξε «σπίτι μου» για 33 χρόνια), δεν έπαυσα να ασχολούμαι, να μελετώ και να καταθέτω τα πορίσματά μου ως ιστορικός, αλλά και τις διαπιστώσεις και προτάσεις μου, ως πολιτικός αναλυτής.

Δεν θα μιλήσουμε σήμερα για το παρελθόν. Με γνώση λόγου, όμως, --και αυτή υπάρχει ομολογουμένως εν αφθονία γύρω από το τραπέζι αλλά και στο ακροατήριο—μπορούμε να καταθέσουμε τους προβληματισμούς μας.

Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ΔΔΧ) είχε προγραφεί, 16 χρόνια νωρίτερα, όχι στη Χάγη, αλλά, στη Νέα Υόρκη, στις 13 Σεπτεμβρίου 1995 με ένα αδιέξοδο κείμενο, γνωστό πλέον ως «Ενδιάμεση Συμφωνία». Ενα κείμενο που απέφευγε να ρυθμίσει το «πρόβλημα του ονόματος», αλλά άνοιγε κερκόπορτες που πριόνιζαν κυριαρχικά δικαιώματά μας

Σήμερα,10 Ιανουαρίου 2012, η παρούσα Κυβέρνηση χρεώνεται ήδη με 35 μέρες επέκτασης του χρόνου λήξης της «Ενδιάμεσης Συμφωνίας». Με τη δέουσα πολιτική και νομική προπαρασκευή είναι ανάγκη πάραυτα να αρχίσει η διαδικασία σύνταξης της «Οριστικής Συμφωνίας». Η σημερινή οικονομική κρίση δεν χορηγεί άλλοθι για αβελτηρία στα εθνικά θέματα.

Ερχομαι τώρα στα «μετά τη Χάγη». Ακούμε ότι ο Διαμεσολαβητής του ΟΗΕ, κ. Νίμετς, έχει καλέσει στη Ν. Υόρκη, την επόμενη εβδομάδα τους εκπροσώπους των δύο πλευρών, μετά ένα ολόκληρο χρόνο. Δεν θέλω να πιστεύω ότι αυτό σχετίζεται με την απόφαση του ΔΔΧ, ή τα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η πατρίδα μας.

Ας δούμε, όμως που βρισκόμαστε εμείς. Και ας ξεκαθαρίσουμε ποιο είναι το «πρόβλημα». Με την ανακοίνωση της απόφασης του ΔΔΧ συγκράτησα δυο σχόλια που εξέφραζαν εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις. Το πρώτο από το κόμμα «Δράση» διατύπωνε την ελπίδα ότι «ο πρωθυπουργός……θα θελήσει να απεμπλέξει την Ελλάδα από τη «γάγγραινα του Μακεδονικού». Το άλλο, του αρχηγού του ΛΑΟΣ κ. Καρατζαφέρη, που δηλώνει πιστός στην παραδοσιακή γραμμή του 1992,- δηλ. «ούτε Μακεδονία, ούτε τα παράγωγά της»-- ειδ΄ άλλως αποχωρεί από τη σημερινή κυβέρνήση. Σεβαστές οι θέσεις και των δύο, κι ίσως απηχούν σημαντικά τμήματα της κοινής γνώμης. Ωστόσο, δεν οδηγούν σε λύση. Γιατί, ούτε η μία, ούτε η άλλη λαμβάνει υπ’όψη τον παράγοντα των άμεσα ενδιαφερόμενων - δηλ. των λαών των δύο χωρών και της έντονης συναισθηματικής φόρτισής τους γι αυτό που ονομάζουν ταυτότητά τους. Η «Δράση», φαίνεται να παρακάμπτη τις ευαισθησίες των Μακεδόνων μας (και κατ΄επέκταση, ευρύτερα, των Ελλήνων) και ο ΛΑΟΣ, τις αντίστοιχες, εδραιωμένες πλέον, ευαισθησίες των Makedontsi.

Εδώ και λίγα χρόνια, η επίσημη ελληνική θέση για το κρατικό όνομα της γείτονος, , με συναίνεση των δύο μεγάλων κομμάτων έχει διατυπωθεί ως εξής: “Ενα όνομα, με γεωγραφικό προσδιορισμό, για όλες τις χρήσεις (erga omnes)». Πάνω σ΄ αυτόν τον καμβά, πλέκονται πλείστα όσα σενάρια, χωρίς αποτέλεσμα.

Ας απομακρυνθούμε τώρα από τις διαπραγματευτικές διαδικασίες «για το «name issue» κι ας δούμε το «Μακεδονικό Ζήτημα» στο σύνολό του. Από τη δική μου οπτική θα επισημάνω τέσσερα σημεία:

- Πρώτον, το πρόβλημα δεν είναι νομικό αλλά πολιτικό (Η απόφαση του ΔΔΧ με κανένα τρόπο δεν πρέπει να μας εκτρέψει από τους πολιτικούς χειρισμούς του θέματος)

- Δεύτερο. Το πρόβλημα δεν είναι απλά «το όνομα του γειτονικού κράτους». Ενδιαφέρει τα δύο γειτονικά κράτη, αλλά και τους δύο λαούς. Ας μην ξεχνάμε ότι για την Ελλάδα, το θέμα είναι ζωτικής σημασίας για τη Περιφέρεια της Μακεδονίας μας, δηλ. το 1/4 του ελληνικού εδάφους και, αντίστοιχα, πάνω από το 1/4 του ελληνικού πληθυσμού της χώρας. 

-Τρίτο. Οι ελληνικές ενστάσεις δεν είναι κάτι το «δυσνόητο» όπως ισχυρίζονται κάποιοι τρίτοι που προβληματίζονται με την εμμονή των Ελλήνων για το όνομα ενός ξένου κράτους. Είναι ενστάσεις για τη συμπεριφορά του γειτονικού κράτους που επιχειρεί να μονοπωλεί το μακεδονικό όνομα και τα παράγωγά του διεθνώς, χωρίς κανένα προσδιορισμό. Και τούτο, παρόλο που με το ίδιο όνομα υπάρχει η σημαντικά μεγαλύτερη σε έκταση και πληθυσμό «Ελληνική Μακεδονία» της οποίας τα τρία τμήματα της ---Δυτική Μακεδονία, Κεντρική Μακεδονία και Δυτική Μακεδονία-Θράκη είναι αναγνωρισμένες με το όνομα αυτό ως περιφέρειες της ΕΕ . 

 

--Τέταρτο. Αλλά το σοβαρότερο είναι η συνεχιζόμενη από τη πολιτική ηγεσία της γείτονος καλλιέργεια, στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και εμμέσως σε διεθνές επίπεδο, ενός κλίματος αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας στα μακεδονικά μας εδάφη. Σ΄αυτό προστίθεται η τακτική της μονοπώλησης του μακεδονικού ονόματος, μέσω της οποίας επιδιώκεται η οικειοποίηση διαχρονικά κάθε τι το μακεδονικό, στο χώρο (δηλ. το έδαφος), στο χρόνο (ιστορια), στους λαούς που έζησαν στην περιοχή και στα αγαθά της διαχρονικής πολιτιστικής τους δημιουργίας .

Με βάση τα όσα ανέφερα, το κύριο αίτημα της ελληνικής πλευράς προς τη γείτονα δεν είναι άλλο παρά αποδοχή --όχι μόνο στα λόγια αλλά και στην πράξη- της Ελληνικής Μακεδονίας ως αναπόσπαστου τμήματος του ελληνικού κράτους, αλλά και ο σεβασμός της ιστορικής και πολιτιστικής ταυτότητας του ελληνικού λαού, ιδιαίτερα των Μακεδόνων μας. Αυτό σημαίνει ότι:

(α) Θα πρέπει πλέον να δοθεί τέλος στις θεωρίες που έχουν καθιερωθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία της γείτονος - από το νηπιαγωγείό ως το πανεπιστήμιο-, ότι πέραν του γεωγραφικού χώρου της ΠΓΔΜ, η Ελληνική Μακεδονία,αλλά και τμήμα της ΝΔ Βουλγαρίας καθώς και λωρίδα αλβανικού εδάφόυς, αποτελούν τμήματα μιας ενιαίας tatkovina (πατρίδας) του λαού τους. Και τούτο γιατί εμφυτεύουν στις νέες γενεές της χώρας τους αισθήματα ιστορικής αδικίας και αλυτρωτισμού.

(β) Ωσαύτως, θα πρέπει επιτέλους να τερματιστεί η προκλητική προσπάθεια «σλαβοποίησης» της εικόνας ολόκληρου του ελληνικού μακεδονικού χώρου –όπου με χάρτες και πάσης φύσης έντυπα, εμφανίζονται ανύπαρκτα πλέον σλαβικά τοπωνυμία, (ακόμα και ο «Ήλιος της Βεργίνας» έγινε «Ηλιος του Κούτλες» από άγνωστο στην περιοχή των αρχαίων Αιγών σλαβικό πόλισμα). 

 

(γ) Είναι επίσης καιρός, πλέον, να τεθεί στο χρονοντούλαπο τγς ιστορίας ο όρος Egejska Makedonija με τον οποίο συνεχίζουν να προσδιορίζουν την «Ελληνική Μακεδονία»,όχι μόνο σε τουριστικά έντυπα αλλά και σε επίσημες εγκυκλοπαίδειες, σε συλλογικές φοιτητικές εργασίες, αλλά και στο Διαδίκτυο.. Με τον όρο αυτό, επιδιώκεται η καθιέρωση και παγίωση της φαντασιακής εικόνας της «μεγάλης, αλύτρωτης Μακεδονίας” με επίκεντρο την ΠΓΔΜ. 

 

Αυτή η εικόνα της ενιαίας μακεδονικής tatkovina, μοιραίως επεκτείνεται και οδηγεί στην υφαρπαγή της ελληνικής μακεδονικής ιστορίας και πολιτιστικής κληρονομιάς, Μιας «υφαρπαγής» που στις μέρες μας έχει να επιδείξει «φαραωνικά» επιτεύγματα κακογουστιάς στα πλαίσια της πολιτικής της antiquizatsia (αρχαιοποίηση) . Στο θέμα αυτό, έχω την αίσθηση ότι η ελληνική πλευρά, δεν φαίνεται να θέλησε να αντιμετωπίσέι πολιτικά το ζήτημα αυτό, διακατεχόμενη προφανώς άπό αίσθημα ιστορικής «γαλαντομίας» . Και ναι μεν, θα συμφωνήσω ότι τα θέματα αυτά έχουν τη δική τους λογική και γίνονται δεκτά ή απορρίπτονται από τη φύση τους . Στην περίπτωση όμως των ιστορικών μετονομασιών αεροδρομίων κλπ, θα έπρεπε να προσεχθεί η έμμεση, αλλά σαφής, πολιτική στόχευση της επιλογής ορισμένων ονομασιών. Γιατί δεν πρόκειται απλά για οικειοποίηση ιστορικο-πολιτιστικών προσωπικοτήτων, αλλά, μέσο αυτών, και ελληνικών εδαφών. Ακούεται ίσως ως υπερβολή. Ιδού όμως ένα παράδειγμα: Η μετονομασία του αεροδρομίου Αχρίδος σε αεροδρόμιο «Απόστολος Παύλος» αποφασίστηκε με το ιστορικό επιχείρημα ότι η πρώτη χριστιανική εκκλησία στην Ευρώπη ιδρύθηκε στην … «πατρίδα» τους τη Μακεδονία. Δηλ. οι Φίλιπποι, η Θεσσαλονίκη και η Βέρροια του 1ου αι. μΧ, ως χώρος, θεωρείται και προβάλλεται διεθνώς ως πατρίδα των Makedontsi του 21ου αι.!

Οσα προαναφέρθηκαν με οδηγούν σήμερα σε ορισμένες προτάσεις:

Ηδη σημείωσα την άμεση δήλωση λήξης της ισχύος της «Ενδιάμεσης» και ταυτόχρονα έναρξη διαπραγμάτευσης για τη σύνταξη της «Οριστικής Συμφωνίας» Μιας συμφωνίας που θα διατηρήσει πλείστα όσα άρθρα της «Ενδιάμεσης» προβαίνοντας στις αναγκαίες τροποποιήσεις, όπου αυτές κρίνονται αναγκαίες. Στο σημείο αυτό, θεωρώ σκόπιμο να επανεπισκευθούμε το αρχικό μακροσκελές κείμενο συμφωνίας μεταξύ των δύο κρατών που είχαν συντάξει στη Νέα Υόρκη, τον Μάιο του 1993 οι εκπρόσωποι του ΓΓ του ΟΗΕ, οι Cyrus Vance και Lord Owen σε εκτέλεση της απόφασης 817/1993 του Σ.Α. Ένα κείμενο που είχε την κατ΄αρχή σύμφωνη γνώμη των δύο αντιπροσωπειών. Πάνω σ’ εκείνο το κείμενο στηρίχθηκε αργότερα η Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995, δυστυχώς με αρκετές αβλεψίες από ελληνικής πλευράς. (Σημειώνω ότι το κρατικό όνομα που είχε προταθεί τότε ήταν “Republika Nova Makedonija”).

Σήμερα, για το νέο κρατικό όνομα που συζητείται, ο καθένας μπορεί ναδιατυπώνει απόψεις Προσωπικά πιστεύω ότι το όνομα πρέπει να είναι οικείο στους γείτονες και, κυρίως, να προσδιορίζει σαφώς το χώρο επί του οποίου η γείτων ασκεί νομική κυριαρχία. Θυμούμαι ότι προ ετών ο κ.. Νιμετς, εφαίρετο ότι είχε προτείνει τρία ονόματα. “North”, “Upper” “Vardar” Macedonia. Για όποιον ξέρει καλά την ιστορία του Μακεδονικού του 20ου αι., μία απ΄ αυτές πληροί απολύτως τις παραπάνω προδιαγραφές.(Υπάρχουν σχετικές αναφορές σε κείμενα και εκδόσεις Σκοπίων και της Διασποράς στον όρο Vardar Macedonia.) 

 

Τέλος, σε ότι αφορά θέματα ταυτότητας των πολιτών, αυτά μπορούν να γίνουν σεβαστά, αλλά σε βάση αμοιβαιότητας και διακριτά από τα αντίστοιχα στοιχεία ταυτότητας των Μακεδόνων μας. 

 

Γνωρίζω ότι η ελληνική πλευρά, είναι συγκρατημένη στην αντιμετώπιση προβλημάτων ταυτοτήτων. Πολιτικά είναι ίσως σώφρων η στάση αυτή. Εθνικά όμως είναι άτολμη. Και λέω «εθνικά άτολμη» γιατί ο χρόνος κυλά εις βάρος μας. Οι γείτονές μας, έχουν ένα ισχυρό όπλο: το κρατικό όνομα ενός ανεξάρτητου κράτους. Χωρίς να κινήσουν το δάκτυλό τους, το όνομα αυτό, με τα παράγωγα του, έρχεται και επικαλύπτει πολιτικά, εδαφικά, πολιτιστικά, οικονομικά, ακόμα και ιστορικά γεγονότα, και βέβαια ένα λαό ολόκληρο, εντός και εκτός της χώρας τους. Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, γιατί υπάρχει τόση ένταση εδώ από τους Μακεδόνες μας στη Μακεδονία και στη Διασπορά. Δεν θα επιτευχθεί λύση συναινετική στο «Name Issue” αν παράλληλα δεν βρούμε τρόπο αντιμετώπισης του ζητήματος αυτού. Οι λαοί, εκτός από το χώρο όπου ζούν ή έχουν γεννηθεί, είναι συναισθηματικά περισσότερο δεμένοι με την όποια ταυτότητά τους—ανεξάρτητα πως την απέκτησαν. 

 

Τρόπος να προσεγγίσουμε το θέμα νομίζω ότι υπάρχει. Αρκεί να υπάρχει επιθυμία και από τις δύο πλευρές να βρεθεί λύση που να σέβεται την ταυτότητα του άλλου. (Αρκετά δύσκολο αυτή την εποχή με τη κυβέρνηση Γκρούεφσκι στα Σκόπια) Τον Οκτωβριο του 2010, καλεσμένος από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του ΝΑΤΟ σε διεθνές συνέδριο της στα Σκόπια, αισθάνθηκα την υποχρέωση να καταθέσω και δημόσια, όσα κατά καιρούς είχα παρουσιάσει για θέματα ταυτοτήτων σε επιστημονικές εκδόσεις αλλά «αρμοδίως». Εχω την αίσθηση ότι οι ιδέες μου εκείνες δεν πέρασαν απαρατήρητες. Κείμενά μου, όμως, έχουν αναρτηθεί στο Διαδίκτυο.

Κλείνω με μια πρακτική πρόταση. Το «Μακεδονικό» θα το έχουμε μπροστά μας για καιρό. Μια ματιά στη μπλογκόσφαιρα και κυρίως σε ιστότοπους κύρους όπως η Wikipedia θα σας πείσει. Την τελευταία διετία έχουν σημειωθεί τεράστιες τροποποιήσεις στο λήμμα «Μακεδονία». Αρκεί να αναφερθεί ότι πρόσφατα προστέθηκε η ύπαρξή στην Ελλάδα μειονότητας 100000-110000 «Μακεδόνων» (δηλ. Makedontsi)! Είναι όντως εντυπωσιακή η γεννητικότητα κάποιων ουράνιων φαινομένων…Και ο νοών νοείτω

Και η πρόταση. Ανάγκη, με πρωτοβουλία του ΥΠΕΞ να οργανωθεί ένα team ευρείας σύνθεσης με συμμετοχή ιστορικών, διπλωματών, νομικών, πολιτικών επιστημόνων, επιχειρηματιών και σοβαρών ομογενών, που μαζί με τα επιστημονικά ιδρύματα της Μακεδονίας μας θα στηρίξουν τις κρατικές προσπάθειες για ένα νέο περιβάλλον δημιουργικών σχέσεων στη βαλκανική μας γειτονιά, και πέρα από το Μακεδονικό. Η Αθήνα είναι μακριά. Ενεργοποιείστε και εμπιστευθείτε τη Θεσσαλονίκη που φέτος, μαζί με τη Μακεδονία μας γιορτάζουν τα 100χρονα του ελεύθερου ελληνικού βίου τους.

* Ο Ευάγγελος Κωφός υπήρξε Πρεσβευτής Εμπειρογνώμων για βαλκανικά θέματα στο Υπουργείο Εξωτερικών κι ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το "Μακεδονικό". Μετά την αφυπηρέτησή του το 1995, προσκλήθηκε ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Brasenose College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Είναι Διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και έχει δίπλωμα Master Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Georgetown (Washington, D.C.), και πτυχίο Bachelor Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Ohio. Είναι μέλος των Δ.Σ. του ΙΜΧΑ και του Ιδρύματος Μουσείου του Μακεδονικού Αγώνα (ΙΜΜΑ). Είναι επίσης μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Κέντρου `Ερευνας Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκμηρίωσης, καθώς και τηςΤιμητικής Επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. `Εχει στο ενεργητικό του σημαντικό αριθμό βιβλίων και πραγματειών για την ιστορία και τις σύγχρονες εξελίξεις των Βαλκανίων, ιδιαίτερα της Μακεδονίας. Δύο βιβλία του βραβεύτηκαν από την Ακαδημία Αθηνών