Τι είναι η ACTA, τι πρέπει να γνωρίζουμε για αυτή και πώς θα αλλάξει την ψηφιακή ζωή μας.

Δημοσιεύτηκε στο http://www.lifo.gr/team/gnomes/29161

του Βασίλη Σωτηρόπουλου

Το 2005 ήμουν στις Βρυξέλλες και εργαζόμουν σε μια ανεξάρτητη αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο γραφείο του Ευρωπαίου Επόπτη Προστασίας Δεδομένων. Ήταν η εποχή που η Ευρωπαϊκή Ένωση προετοίμαζε την νομοθεσία για την υποχρεωτική αποθήκευση των τηλεπικοινωνιακών δεδομένων των χρηστών τηλεφωνίας και Διαδικτύου για σκοπούς καταπολέμησης του εγκλήματος. Εμείς ήμασταν στην απέναντι πλευρά, προσπαθώντας να μειώσουμε όσο το δυνατόν την έκταση της αποθήκευσης και επισημαίνοντας τους κινδύνους για την ιδιωτικότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα των χρηστών. Κάθε μέρα ακούγαμε και μια εξωφρενική είδηση, όπου διάφοροι ήθελαν να επεκτείνουν την αποθήκευση. Για παράδειγμα, η Πολωνία είχε ζητήσει η διάρκεια της αποθήκευσης να έχει χρονικό ορίζοντα 15ετίας! Μέσα σε όλο τον κυκεώνα καιροσκοπισμού των κυβερνήσεων εκείνης της περιόδου, κάποια στιγμή ακούστηκε και το αίτημα της βιομηχανίας του copyright, να μπει και μια διάταξη ώστε να έχουν κι αυτές την δυνατότητα να χρησιμοποιούν αποθηκευμένα δεδομένα, για σκοπούς καταπολέμησης της πειρατείας. Φυσικά ήταν κάτι που απορρίφθηκε αμέσως από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία ήδη από το 2004 είχε θεσπίσει μια Οδηγία για την «επιβολή» των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτή την Οδηγία έρχεται να «επαναλάβει» και να ενισχύσει αρκετά, η ACTA, η διεθνής «συμφωνία για την καταπολέμηση των πλαστών προϊόντων», όπως λέγεται.

Η ACTA λέγεται ότι ξεκίνησε να ετοιμάζεται το 2006 στην Ιαπωνία, όταν δηλαδή απορρίφθηκε το αίτημα της βιομηχανίας του copyright για πρόσβαση στα δεδομένα των χρηστών των τηλεπικοινωνιακών δικτύων. Η πρώτη διαρροή ενός draft της ACTA έγινε το 2008, μέσω του Wikileaks, τότε που δεν ήξερες αν αυτά τα κείμενα που διέρρεαν ήταν αληθινά ή όχι. Το πρώτο μεγάλο πρόβλημα της ACTA ήταν μια αδικαιολόγητη, για τον σύγχρονο κόσμο, μυστικότητα στο στάδιο της προετοιμασίας της. Πώς είναι δυνατόν, ενώ υπάρχουν διεθνείς οργανισμοί, υπερκρατικά κοινοβούλια και - σε τελική ανάλυση - το ίδιο το Internet, κάποιοι να επιμένουν να παρακάμπτουν διαδικασίες, διαφάνεια, λογοδοσία, διαβούλευση και να επιμένουν ακόμη και στον σύγχρονο κόσμο να ετοιμάζουν νομοθετικά κείμενα πίσω από κλειστές πόρτες; Κι όμως γίνεται. Το 2010 έγινε κι άλλη διαρροή κειμένου της ACTA και τότε οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί αντέδρασαν, κυρίως όταν μαθεύτηκε ότι στις διαπραγματεύσεις συμμετείχε και η Κομισιόν. Οι Ευρωβουλευτές, χρησιμοποιώντας τη νομοθεσία για την διαφάνεια και πρόσβαση στα δημόσια έγγραφα, απαίτησαν από την Κομισιόν να δημοσιοποιήσει κάθε σχετικό κείμενο.

Όσον αφορά το περιεχόμενο της ACTA, αρχικά οι ανησυχίες αφορούσαν ότι θα επιχειρούσε να εισάγει ως θεμιτή μέθοδο, σε διεθνές πια επίπεδο, την τεράστια ανοησία του νόμου Σαρκοζύ, κατά τον οποίο κόβονται οι συνδέσεις των χρηστών μετά από τρία «κρούσματα» παράνομου file sharing. O Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων, βασιζόμενος σε κείμενο διαρροής της ACTA κι αυτός, εξέδωσε μια πολύ αναλυτική γνωμοδότηση που αποκήρυσσε εντελώς τέτοιες μεθόδους, αναφέροντας ότι ήταν δυσανάλογες ενόψει του επιδιωκόμενου σκοπού κι επομένως αντίθετες στο ευρωπαϊκό δίκαιο. Επίσης διατύπωσε εντονότατες ενστάσεις για την ανταλλαγή προσωπικών δεδομένων των χρηστών, στο σύστημα διεθνούς συνεργασίας και ανταλλαγής δεδομένων που θα εγκαθίδρυε η ACTA. Ένα άλλο τεράστιο θέμα εκείνη την εποχή ήταν η απαγόρευση από την ACTA των γενόσημων (generic) φαρμάκων, μέσω μιας αυστηρής απαγορευτικής πολιτικής για τις πατέντες. Τα γενόσημα είναι φάρμακα που αντιγράφουν τη σύσταση γνωστών πατενταρισμένων φαρμάκων προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στα δημόσια συστήματα υγείας ή σε ιατρικές αποστολές σε χώρες με σοβαρά προβλήματα στη δημόσια υγεία.

Το τελικό κείμενο της ACTA κοινοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2011 και άνοιξε για υπογραφές. Ήδη υπογράφηκε από 22 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γεγονός που έκανε τον ειδικό εισηγητή για το θέμα αυτό στην ΕΕ σε παραίτηση, για να στείλει ένα μήνυμα, ότι δεν είναι δυνατόν ενώ συζητάμε σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τα κράτη - μέλη της ΕΕ να αυτοσχεδιάζουν και να υπογράφουν από μόνα τους την εν λόγω συνθήκη. Όσον αφορά το περιεχόμενο, έχει αφαιρεθει η αναφορά στο three strikes και η αναφορά στις πατέντες έχει περιοριστεί σε μια υποσημείωση, προαιρετικού χαρακτήρα. Δεν υπάρχει επίσης κάποια διάταξη που να επιβάλλει στους παρόχους να «φιλτράρουν» το περιεχόμενο που διακινείται στο Διαδίκτυο, καθώς έχει προστεθεί μια υποσημείωση που παραπέμπει στην σχετική απαλλαγή τους από προληπτική ευθύνη, κατά το σκεπτικό του Ευρωπαϊκού δικαίου (Οδηγία 2000/31/ΕΚ)

Το βασικό είναι ότι η ACTA υποχρεώνει τις χώρες να θεσπίσουν νομοθεσία ώστε οι πάροχοι να αποκαλύπτουν στοιχεία συνδρομητών που φέρονται ότι τέλεσαν παραβιάσεις πνευματικής ιδιοκτησίας στο Διαδίκτυο. Δηλαδή, αν τεθεί σε λειτουργία η Συνθήκη, η Ελλάδα θα πρέπει να προσθέσει στον Ν.2225/1994 ως λόγο άρσης του απορρήτου την παραβίαση πνευματικής ιδιοκτησίας. Έτσι μπορεί οι πάροχοι να μην έχουν υποχρέωση φιλτραρίσματος, αλλα θα έχουν υποχρέωση να γνωστοποιήσουν στις αρχές στοιχεία συνδρομητών. Ένα άλλο πρόβλημα, στα όρια της παράνοιας όμως, είναι ότι βάσει της ACTA θα μπορούν τα δικαστήρια να διατάζουν την κατάσχεση και απαγόρευση κυκλοφορίας στο εμπόριο κάθε υλικού μέσω του οποίου μπορούν να παραβιαστούν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Δηλαδή, η γενικότητα της διάταξης θα επέτρεπε, λ.χ., την απαγόρευση του φωτοτυπικού χαρτιού. Και το σημαντικότερο απ’ όλα, αντιγράφοντας μια απαράδεκτη διάταξη του κοινοτικού δικαίου, οι δικαστές μπορούν να υποχρεώσουν παραβάτες ή φερόμενους ως παραβάτες, να αποκαλύψουν ονόματα συνεργατών. Κάτι το οποίο παραβιάζει θεμελιώδεις παραδοχές για το δικαίωμα του κατηγορουμένου στη σιωπή και στην απαγόρευση εξαγωγής πληροφοριών με άσκηση ψυχολογικής βίας.

Την εποπτεία για την εφαρμογή της ACTA δεν θα την έχει κάποιος διεθνής οργανισμός ή κάποιο υπερκρατικό ανεξάρτητο όργανο, αλλά η «επιτροπή ACTA» αποτελούμενη από ειδικούς που θα απευθύνουν συστάσεις και θα εισηγούνται ακόμα και διατάξεις για την τροποποίηση της συνθήκης. Πρόκειται για μια από τις πιο αμφιλεγόμενες διατάξεις του μηχανισμού της ACTA, μια δομή εντελώς αντιδημοκρατική που ενδεχομένως να δημιουργήσει και το νομικό ασυμβίβαστο προς τις διαδικασίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (συγκρατείστε το).

Υπάρχει αρκετή παραφιλολογία για την ACTA, η οποία βασίζεται κυρίως στις διαρροές των προηγούμενων ετών που αφορούν διατάξεις οι οποίες απαλείφθηκαν από το τελικό κείμενο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μάλιστα, έδωσε στη δημοσιότητα ένα κείμενο με τίτλο «10 μύθοι για την ACTA» όπου επιχειρείται η διάψευση των ανακριβειών που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο. Η ίδια όμως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να παραπέμψει το θέμα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να αποφασίσει αυτό εάν οι διατάξεις της ACTA είναι σύμφωνες με το ενωσιακό δίκαιο. Αυτό είναι η μεγαλύτερη ίσως απόδειξη, ότι η Επιτροπή δεν είναι σίγουρη γι’ αυτό που υπέγραψε.

Το 2005, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέρριψε την υπογραφή μιας διεθνούς συμφωνίας της Ε.Ε. με τις Η.Π.Α, για την ανταλλαγή προσωπικών δεδομένων επιβατών πτήσεων προς/από/δια Η.Π.Α. Ήμουν σ’ εκείνη τη δίκη, στην οποία ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων είχε παρέμβει για την ακύρωση της συμφωνίας, υποστηρίζοντας ότι το επίπεδο προστσίας της αμερικάνικης νομοθεσίας ήταν πολύ κατώτερο απο το αντίστοιχο επίπεδο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Όμως, το Δικαστήριο δεν βασίστηκε σε αυτές τις ουσιαστικές παρατηρήσεις. Ακύρωσε την διεθνή συμφωνία, επειδή η Ε.Ε. δεν είχε τηρήσει ορισμένες διαδικαστικές προϋποθέσεις για την υπογραφή του εν λόγω εγγράφου.

Ο έλεγχος που κάνει το Δικαστήριο αυτό είναι αρκετά τεχνικός και, σε τεχνικό επίπεδο, η ΑCTA ίσως να μην έχει και πολλά προβλήματα που θα δικαιολογούσαν μια τέτοια απόρριψη (ίσως η «επιτροπή ACTA» να είναι το πιο σοβαρό πρόβλημα). Αλλωστε το πραγματικό θέμα δεν είναι - μόνο - νομικό, αλλά και πολιτικό. Και κυρίως αφορά το μέχρι που είμαστε διατεθειμένοι να φτάσουμε ως πολιτισμός για να προστατεύσουμε ένα ξεπερασμένο οικονομικό μοντέλο μιας συγκεκριμένης βιομηχανίας που έχει καταρρεύσει εδώ και χρόνια και αρνείται πεισματικά να κάνει το επόμενο βήμα, προσκολλημένη σε «κεκτημένα» που έχουν αποδομηθεί από την ίδια την τεχνολογία.

Ο Βασίλης Σωτηρόπουλος κρύβεται πίσω από το http://elawyer.blogspot.com/ . Ακούστε την εκπομπή του κάθε Σάββατο στο radiobubble.gr.