Πράσινη λύση στην κρίση

Από κοινού αντιμετώπιση οικονομικής και οικολογικής κρίσης

Νίκος Χρυσόγελος
Μέλος της Γραμματείας των ΟΠ

Διεθνές πλαίσιο! Πράσινη λύση στην κρίση
Οι Οικολόγοι μιλάμε εδώ και χρόνια για την κρίση, οικολογική και οικονομική, κρίση του μοντέλου ανάπτυξης. Οι άλλοι θεωρούσαν ότι οι οικολόγοι θα καταστρέψουν την οικονομία. Σήμερα οι περισσότεροι μιλάνε πράγματι για την κρίση, αλλά τώρα που ανακαλύπτουν την κρίση χρειάζεται να μιλήσουμε για τις λύσεις, τις προτάσεις διεξόδου από την κρίση. Εμείς μιλάμε για ΠΡΑΣΙΝΗ ΛΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ, ενώ οι περισσότεροι για μια ασπιρίνη στην κρίση, για μετάθεσή της κρίσης σε μεταγενέστερο χρόνο.
Τα χαρακτηριστικά της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης είναι παρόμοια με αυτά της οικολογική κρίσης: δανειζόμαστε απερίσκεπτα στερώντας φυσικούς και οικονομικούς πόρους από το μέλλον, βραχυπρόθεσμοι στόχοι, απουσία πρόβλεψης και λήψης μέτρων έγκαιρα παρά τις προειδοποιήσεις, τεράστιο κόστος εκ των υστέρων που επηρεάζει όχι μόνο αυτούς που προκάλεσαν την κρίση αλλά ευρύτερα
Παγκόσμιες προκλήσεις σήμερα που συνδέονται μεταξύ τους: χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση, κλιματική και ενεργειακή κρίση, επισιτιστική/διατροφική κρίση, ανάπτυξη φτωχότερων χωρών, επαναπροσδιορισμός της έννοιας της ασφάλειας.
Από την συνεχή οικονομική μεγέθυνση και την σπατάλη προς την κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη οικονομία, τη βιωσιμότητα και τη διατήρηση των πόρων.
Σκέψου σφαιρικά, δράσε τοπικά και παγκόσμια
Νοιαζόμαστε για την κρίση στο σπίτι μας αλλά νοιαζόμαστε και για την κρίση στο σπίτι του γείτονα, είμαστε ένα μικρό πλανητικό χωριό όπως αποδείχτηκε και με την πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση και με την κλιματική κρίση. Γι αυτό πρέπει να σκεφτόμαστε σφαιρικά, να δρούμε τοπικά και παγκόσμια, να σκεφτόμαστε τι γίνεται στην ευρύτερη γειτονιά μας και πως θα ζήσουν οι πολίτες και στη χώρα μας και στον υπόλοιπο πλανήτη. Έχουμε ευθύνη για τα παιδιά μας αλλά και για τα παιδιά του γείτονα, για τα παιδιά όλου του κόσμου.
Υπάρχει η πολιτική αλλά υπάρχει και η προσωπική ευθύνη, ο ρόλος του πολίτη είναι σημαντικός για την έξοδο από την κρίση, την αλλαγή πολιτικών. Γι αυτό λέμε: Αλλάζουμε πολιτική, αλλάζουμε και εμείς. Και πάνω από όλα ο πολίτης πρέπει να είναι ενεργός και κριτικός. Απέναντι στην άκριτη κατανάλωση, λέμε κριτική κατανάλωση, υπεύθυνη στάση ζωής. Δεν χρειάζονται απλώς διορθωτικά μέτρα, χρειάζονται βαθύτερες αλλαγές στις πολιτικές αλλά και στις καθημερινές επιλογές μας, για να αντιμετωπίσουμε την πολύπλευρη κρίση. Ακούμε κριτική, διατυπώνουμε προτάσεις αλλά αναλαμβάνουμε και τις προσωπικές μας ευθύνες, υιοθετούμε εναλλακτικές λύσεις που είναι περιβαλλοντικά και κοινωνικά πιο υπεύθυνες. Οι βαθιές αλλαγές απαιτούν τόσο ρεαλισμό όσο και όραμα, προτάσεις για όλες τις κοινωνικές ομάδες όσο και για τα άτομα/πολίτες.
Το υπάρχον μοντέλο ανάπτυξης απέτυχε: κατάρρευση του «κρατικού-σοβιετικού μοντέλου», αποτυχία τώρα και του μοντέλου ανεξέλεγκτης αγοράς (νεοφιλελευθερισμός). Ανάγκη να δημιουργηθεί ένα νέο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης που αξιοποιεί τα θετικά στοιχεία από τα δύο συστήματα (κοινωνική αλληλεγγύη, ανάπτυξη πρωτοβουλιών), αλλά απορρίπτει τα λάθη, αποτυχίες ή δογματισμούς. Δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στον προστατευτισμό και τον κρατισμό, ως αντίδοτο στην ανεξέλεγκτη αγορά και την οικονομία-φούσκα.
Ανάπτυξη θεσμών δημοκρατικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής διακυβέρνησης σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό/τοπικό επίπεδο που θα υποκαταστήσουν, αντικαταστήσουν αποτυχημένους θεσμούς (ΔΝΤ) ή θα συμπληρώσουν το κενό που υπάρχει. Σε διεθνές επίπεδο χρειαζόμαστε ένα Πράσινο New Deal (Πράσινη Κοινωνική Συμφωνία) που θα στηρίζεται σε δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους με στόχο ένα βιώσιμο μοντέλο οικονομικής δραστηριότητας με περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς, όμως, στόχους. Τα τεράστια ποσά δεν πρέπει να διατεθούν για να αυξηθεί γενικώς η ζήτηση αλλά για να επιτευχθούν περιβαλλοντικά και κοινωνικά μετρήσιμοι στόχοι. Π.χ. 600 δις δολάρια σε πράσινες επενδύσεις θα δημιουργήσουν 20 εκατ. θέσεις εργασίας σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της UNEP.
Στην Ελλάδα όμως πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις πελατειακές σχέσεις και την εκτεταμένη διαφθορά (που στερούν πόρους από κοινωνικά αναγκαίες επενδύσεις και διαβρώνουν την οικονομία και την κοινωνία, ενώ λεηλατούν το περιβάλλον) τόσο με πολιτικές και θεσμικές αλλαγές, όσο και με αλλαγή κουλτούρας και αξιών της κοινωνίας.
Το ενεργειακό-κλιματικό πακέτο που συζητιέται αυτές τις μέρες στην ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι ένα θετικό αν και ανεπαρκές εργαλείο προς τη σωστή κατεύθυνση. Αλλά υπάρχει ο κίνδυνος οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να υπαναχωρήσουν και να το ψαλιδίσουν, ενώ δείχνει τη σωστή κατεύθυνση και για την οικονομία και το κλίμα (εξοικονόμηση ενέργειας, απεξάρτηση από πετρέλαιο, μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, καινοτομία, πράσινη οικονομία, απασχόληση, αποτελεσματικότητα επενδύσεων, πρόληψη). Μια τέτοια πολιτική είναι απαραίτητο να διαμορφωθεί και να υλοποιηθεί και στη χώρα μας.
Αναγκαία σήμερα είναι η αποσύνδεση της οικονομικής δραστηριότητας από την κατανάλωση φυσικών πόρων, ενέργειας και την παραγωγή αποβλήτων (από-υλοποίηση της ανάπτυξης, αποσύνδεση από αντίληψη βραχυπρόθεσμου κέρδους). Μπορούμε να πετύχουμε το καλύτερο (βελτίωση απόδοσης, συνθηκών ζωής, προστασία περιβάλλοντος) μέσα από το λιγότερο (νερό, ενέργεια, φυσικούς πόρους, απόβλητα). Τα περισσότερα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι κυρίως αποτυχία της οικονομίας. Η ρύπανση του Ασωπού, οι χωματερές, η εξάντληση των υδατικών αποθεμάτων και η υπερβολική κατανάλωση ενέργειας είναι ακριβώς η αδυναμία/αποτυχία της οικονομίας να προωθήσει την καινοτομία, την καθαρή παραγωγή, την βελτίωση των περιβαλλοντικών και οικονομικών αποδόσεων. Η κυκλική οικονομία (επανένταξη στην οικονομία των εκροών από τις διάφορες δραστηριότητες, ώστε να μην υπάρχουν απόβλητα σπατάλη πόρων και ενέργειας), οι καθαρές τεχνολογίες, η πράσινη χημεία είναι η αντιπρόταση σε μια ευθύγραμμη οικονομική ανάπτυξη που στηρίζεται στη συνεχή αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης και οδηγεί τελικώς σε σπατάλη και βουνά από απόβλητα.
Χρειάζεται να περιγράψουμε, ορίσουμε και να παρακολουθούμε το πραγματικό αποτέλεσμα της οικονομίας με νέους δείκτες, δείκτες βιωσιμότητας. Το ΑΠΕ, τα κέρδη μια επιχείρησης, η ανάπτυξη με όρους σύγκρισης με την προηγούμενη χρονιά δεν λένε την αλήθεια και δεν δείχνουν αν πραγματικά επιτυγχάνονται οικονομικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί στόχοι. Συχνά η βελτίωση της ποιότητας ζωής ή η αποτελεσματικότητα κοινωνικών πολιτικών μπορεί να είναι το αποτέλεσμα υιοθέτησης περιβαλλοντικών πολιτικών. Η διάσωση των ασφαλιστικών συστημάτων για παράδειγμα μπορεί να επιτευχθεί και με βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών και αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών παραγόντων που επιβαρύνουν όλο και περισσότερο την υγεία και τις δαπάνες των ασφαλιστικών συστημάτων.
Θέλουμε ένα προϋπολογισμό/ απολογισμό που πέρα από νούμερα να δείχνει και τις επιτυχίες ή αποτυχίες σε επίπεδο πραγματικής οικονομίας, κοινωνικών θεμάτων και προστασίας περιβάλλοντος. Θέλουμε οι ισολογισμοί των επιχειρήσεων να περιλαμβάνουν όχι μόνο οικονομικά στοιχεία αλλά και περιβαλλοντικά και κοινωνικά αποτελέσματα. Θέλουμε τα θέματα του ρίσκου και των κινδύνων (risk management) να περιλαμβάνει παράγοντες που σήμερα υποτιμώνται ή αγνοούνται από τις επιχειρήσεις, τα χρηματοπιστωτικά συστήματα και τις κυβερνήσεις (επιπτώσεις κλιματικής αλλαγής στα συστήματα ασφάλισης, κοινωνικές επιπτώσεις από επιλογές, κίνδυνοι από μια επένδυση κα).
Θέλουμε οι τιμές των προϊόντων να λένε την αλήθεια για το πραγματικό κόστος, το οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος που εμπεριέχει ένα αγαθό ή μια υπηρεσία.
Η οικονομική δραστηριότητα δεν μπορεί να τροφοδοτεί και να στηρίζεται πλέον σε μια συνεχή αύξηση της άκριτης κατανάλωσης και του δανεισμού, οικονομικών αλλά και φυσικών πόρων, χωρίς αξιολόγηση των πολλαπλών επιπτώσεων που προκαλούνται. Σήμερα που συζητάμε για τεράστια ποσά που πρέπει να διατεθούν για την αναθέρμανση της οικονομίας, θα είναι λάθος να διοχετευθούν σε δραστηριότητες που θα μεταθέσουν απλώς το πρόβλημα στο μέλλον. Η ενίσχυση της ρευστότητας (πχ. η ελληνική κυβέρνηση αναγγέλλει προγράμματα για 28 δις) θα πρέπει να κατευθυνθεί όχι στην άκριτη κατανάλωση και το δανεισμό, πχ, για να συνεχίσουν οι πολίτες να αγοράζουν σπάταλα αυτοκίνητα ή να επενδύουν σε κατασκευές που δεν αντιστοιχούν στις δυνατότητές τους, αλλά για βιώσιμες δραστηριότητες και προγράμματα βελτίωσης της ποιότητας ζωής μέσα στις πόλεις, προστασίας και διαχείρισης φυσικών περιοχών, εξοικονόμησης ενέργειας και νερού, προώθησης των ΑΠΕ, απεξάρτησης από πετρέλαιο. Μόνο έτσι θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας που θα υπερκαλύψουν την απώλεια άλλων, θα αναπτυχθεί η καινοτομία και η πράσινη επιχειρηματικότητα, θα αντιμετωπιστούν κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Για παράδειγμα, αντί για επίδομα θέρμανσης (που απλώς ενισχύει την κατανάλωση πετρελαίου) προτείνουμε οικονομική ενίσχυση για χαμηλού εισοδήματος άτομα και φορολογικά κίνητρα για πιο εύπορα στρώματα για την μόνωση των σπιτιών και ΜΜΕ, την εξοικονόμηση ενέργειας και την απεξάρτηση από το πετρέλαιο, κάτι που θα οδηγήσει σε αναζωογόνηση της οικονομίας, βελτίωση της ζωής των οικονομικά αδύναμων στρωμάτων, δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας, καινοτομία και ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας.
Λέμε, λοιπόν, ναι στα σχέδια για χρηματική ρευστότητα, μόνο αν αυτή οδηγεί σε επιλογές που συνδυάζουν οικονομική-κοινωνική και περιβαλλοντική υπευθυνότητα και βιωσιμότητα, και κυρίως στη μείωση της συνεισφοράς στην κλιματική αλλαγή καθώς και στην έγκαιρη προετοιμασία για τις συνθήκες που δημιουργούνται από την αποσταθεροποίηση του κλίματος. Θα ήταν λάθος να δανειστεί η κυβέρνηση για να συνεχίσει να τροφοδοτεί μια οικονομία φούσκας, για να δανείσει τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που θα δανείσουν τους καταναλωτές για να συνεχίσουν ένα μη βιώσιμο καταναλωτικό μοντέλο ζωής, που έτσι κι αλλιώς έχει οδηγήσει ήδη τη χώρα σε αδιέξοδο, πριν μας πλήξει ακόμα η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση.
Οι στόχοι αυτοί θα πρέπει να στηριχθούν μόνο σε δημόσιο δανεισμό αλλά κυρίως σε κινητοποίηση ιδιωτικών πόρων που με κίνητρα και αντικίνητρα (φορολογικά και άλλα) θα κατευθυνθούν προς τις δραστηριότητες αυτές. Η μείωση του ΦΠΑ για πράσινες επενδύσεις, και η ενίσχυση, αντίθετα, του ΦΠΑ για μη βιώσιμες υπηρεσίες και προϊόντα, σε συνδυασμό με πράσινες μεταρρυθμίσεις στο φορολογικό σύστημα, μπορεί να είναι μέρος των εργαλείων που θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν.
Θέλουμε να επανέλθει η συζήτηση στη χώρα μας στα πολιτικά θέματα, θέλουμε να δώσουμε ως Οικολόγοι Πράσινοι τόσο στο ευρωκοινοβούλιο όσο και στο ελληνικό κοινοβούλιο τον δικό μας τόνο. Η κοινωνία επιζητεί πολιτικές αλλαγές, χρειάζεται λοιπόν εμπιστοσύνη σε δυνάμεις που αλλάζουν πραγματικά την πολιτική με θετικές προτάσεις. Θέλουμε να στηρίζουμε την ελπίδα με πράσινες προτάσεις. Προτείνουμε πράσινες λύσεις, όχι πράσινα άλογα.
Γνωρίζουμε ότι είμαστε στο 12 και 5. Δεν υπάρχει πλέον χρόνος για χάσιμο, δεν μπορούμε να περιμένουμε άλλο.