Οι ασύμβατες διαδρομές πυρηνικής ενέργειας και δημοκρατίας

Το άρθρο μου αυτό δημοσιεύθηκε στο "ΕΠΩΝΥΜΩΣ" στο ΠΟΝΤΙΚΙ στις 23/5/2011

Είκοσι πέντε σοβαρά πυρηνικά ατυχήματα έχουν συμβεί από το πρώτο με διαρροή ραδιενέργειας στον Καναδά, το 1952. Αυτό στο Τσερνομπίλ είναι μεταξύ των πιο γνωστών. Άλλα, εξίσου σοβαρά, δεν έγιναν γνωστά ευρύτερα. Η καταστροφή στη Φουκουσίμα ξαναέφερε στο προσκήνιο το θέμα της ασφάλειας της πυρηνικής ενέργειας. Μια άλλη διάσταση – που μένει συνήθως στο περιθώριο της συζήτησης – είναι η σχέση πυρηνικής ενέργειας και δημοκρατίας / διαφάνειας. Αν και η πληροφορική έχει κάνει άλματα, έχει αλλάξει κάτι στο θέμα του ελέγχου και της διαχείρισης της πληροφορίας σε περίπτωση πυρηνικής καταστροφής;

Διαφάνεια και πολεμική χρήση πυρηνικής ενέργειας

Η πολεμική χρήση πυρηνικής ενέργειας συνδέθηκε με ιστορίες απολυταρχισμού. Έχει συζητηθεί το ερώτημα γιατί αποφασίστηκε η ρίψη ατομικών βομβών σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι ενώ ο πόλεμος τελείωνε. Εξαιτίας των 2.056 πυρηνικών δοκιμών αυξήθηκε κατακόρυφα η ραδιενέργεια στην επιφάνεια της γης και στην ατμόσφαιρα. Μόλις τα τελευταία χρόνια αποκαλύφτηκε η σκόπιμη έκθεση σε πεδία πυρηνικών δοκιμών χιλιάδων πολιτών και στρατιωτών (Αμερικανοί, Σοβιετικοί, Γάλλοι, Βρετανοί, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί και Φιτζιανοί) για να διαπιστωθούν πάνω τους οι επιπτώσεις από τη χρήση πυρηνικών όπλων. Δεν ρωτήθηκαν. Ούτε καν ενημερώθηκαν, έστω εκ των υστέρων. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, την ανατίναξη του πλοίου της GREENPEACE και τη δολοφονία φωτογράφου της οργάνωσης από πράκτορες των γαλλικών μυστικών υπηρεσιών, τη δολοφονία αντιπυρηνικών ακτιβιστών στις ΗΠΑ, την απαγωγή και φυλάκιση του πυρηνικού επιστήμονα Μ. Βανούνου από τις μυστικές υπηρεσίες του Ισραήλ, τις υποθέσεις απαγωγών πυρηνικών επιστημόνων, την προσπάθεια αυταρχικών καθεστώτων να αποκτήσουν πυρηνικούς αντιδραστήρες.

«Ειρηνική» χρήση και αντιδημοκρατικές πρακτικές

Με αντιδημοκρατικές πρακτικές κι αυταρχικά μοντέλα διακυβέρνησης είναι ταυτισμένη και η «ειρηνική» εκδοχή της πυρηνικής ενέργειας. Μια πυρηνική εγκατάσταση είναι πραγματικός ή υποθετικός στόχος τρομοκρατών, εύκολα ο «μέσος» πολίτης αποδέχεται την παραβίαση των δημοκρατικών λειτουργιών στο όνομα της ασφάλειας.

Σοβαρές αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή πολλών γενεών έχουν ληφθεί χωρίς ελάχιστη δημοκρατική νομιμοποίηση, όπως η απόρριψη ραδιενεργών αποβλήτων και «παλαιωμένων» πυρηνικών αντιδραστήρων στη θάλασσα ή η αποθήκευση πυρηνικών αποβλήτων. Ποιος ζήτησε τη γνώμη των πολιτών;

Η πρώτη αντίδραση σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος που μπορεί να επηρεάσει τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων είναι η απόκρυψη στοιχείων και η προσπάθεια υποτίμησης της σοβαρότητάς του. «Επιστρατεύονται» ειδικοί για να πείσουν ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Στη συνέχεια έρχονται οι «διαβεβαιώσεις» ότι κινδυνεύουμε πολύ περισσότερο από άλλες αιτίες (π.χ. αυτοκινητικά δυστυχήματα), όχι από τη ραδιενέργεια. Προσέξτε τις δηλώσεις «ειδικών» μετά το Τσερνομπίλ ή τη Φουκουσίμα.

Σε Δύση κι Ανατολή η απόκρυψη στοιχείων είναι ο κανόνας, όχι η εξαίρεση. Οι σοβιετικοί κατείχαν τα πρωτεία στην απόκρυψη πληροφοριών για την επικινδυνότητα των εγκαταστάσεών τους, για πυρηνικά ατυχήματα που είχαν συμβεί (π.χ. Λένινγκραντ 1975, Τσερνομπίλ μονάδα 1 το 1982 και μονάδα 4 το 1986, αποθήκες πυρηνικών αποβλήτων Mayak στο Chelyabinsk), για απόρριψη πλουτωνίου και ραδιενεργών αποβλήτων στο περιβάλλον. Απέκρυψαν για πολλές μέρες την πυρηνική καταστροφή στο Τσερνομπίλ, ενώ εξέθεσαν σε υψηλές δόσης ραδιενέργειας 600.000 άτομα που εργάστηκαν εν αγνοία τους, χωρίς στοιχειώδη μέτρα προστασίας, ως «καθαριστές» μέσα στον κατεστραμμένο αντιδραστήρα. Το καθεστώς προσπάθησε να πείσει ότι δεν συμβαίνει τίποτα, έστειλε φωτογράφους στην περιοχή με εντολή να βγάλουν φωτογραφίες που να δείχνουν πολίτες να συνεχίζουν αμέριμνοι την καθημερινή ζωή τους. Όταν το 1956 έγινε η έκρηξη στις αποθήκες πυρηνικών αποβλήτων στο Chelyabinsk και επλήγησαν από τη ραδιενέργεια 270.000 άτομα, έσβησε από τον… χάρτη (μέχρι το 1991) 30 μικρές κοινότητες. Χαρακτηριστικά είναι όσα διοχετεύθηκαν πρόσφατα στα ΜΜΕ από συζήτηση στο Πολιτ-μπιρό, μερικούς μήνες μετά το Τσερνομπίλ.

Στη Λευκορωσία, το απολυταρχικό καθεστώς – ίδιο μέχρι σήμερα – κυνήγησε και φυλάκισε όσους τόλμησαν να μιλήσουν για επιπτώσεις ή αυτο-οργανώθηκαν για να βοηθήσουν τα χιλιάδες θύματα του Τσερνομπίλ (η χώρα επλήγη περισσότερο από κάθε άλλη).

Ακόμα και στη χώρα μας, κυβέρνηση αλλά και επιστήμονες, αντί να ενημερώσουν σωστά τους πολίτες, επιδόθηκαν σε προσπάθεια παραπλάνησης και εφησυχασμού των πολιτών, ενώ ήταν γνωστό ότι μερικές περιοχές (Θεσσαλία, Κεντρική Μακεδονία, Β. Αιγαίο) δέχτηκαν σημαντική ραδιενέργεια και έπρεπε να ληφθούν μέτρα. Από τα τραγικά εκείνης της εποχής ήταν η «γραμμή» του ΚΚΕ ότι «ραδιενεργό νέφος προκαλεί ο καπιταλισμός» και «όλα είναι συνωμοσία της Δύσης για να πλήξει τον κομμουνισμό». Για να αποδείξουν ότι η... σοσιαλιστική ραδιενέργεια είναι ακίνδυνη, στελέχη έτρωγαν μαρούλια κι έπιναν γάλα επιδεικτικά!

Στην απόκρυψη στοιχείων διακρίνονται και οι άλλες μεγάλες δυνάμεις: Ιαπωνία, Βρετανία, ΗΠΑ, Γαλλία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ταχυαντιδραστήρα «Σούπερ - Φένιξ» στη Γαλλία, καμάρι υποτίθεται της νέας γενιάς «ασφαλών» αντιδραστήρων της χώρας. Έκλεισε (με απόφαση της κυβέρνησης Σοσιαλιστών - Πρασίνων - Κομμουνιστών) μετά από έντεκα χρόνια «ζωής», στη διάρκεια των οποίων λειτούργησε παραγωγικά ελάχιστους μήνες, λόγω αστοχιών και προβλημάτων, που ελάχιστα έγιναν γνωστά ευρύτερα. Πυρηνικά σκάνδαλα έχουν απασχολήσει τη γερμανική κοινωνία, αυτό εξηγεί ίσως γιατί η πολιτική των Πράσινων για οριστικό κλείσιμο των πυρηνικών αντιδραστήρων μέχρι το 2020 έχει σταθερά την υποστήριξη της απόλυτης πλειοψηφίας των πολιτών.

Η γιαπωνέζικη κυβέρνηση δέχεται επικρίσεις για αδράνεια και απόκρυψη στοιχείων. Αυτοί που λαμβάνουν αποφάσεις στη Φουκουσίμα είναι τα στελέχη της βιομηχανίας. Αποφασίζουν πόσο ραδιενεργό υλικό θα αφήσουν στην ατμόσφαιρα, πόσο ραδιενεργό νερό θα απορρίψουν στη θάλασσα, πόσο θα εκτεθούν στη ραδιενέργεια οι εργαζόμενοι και ο γύρω πληθυσμός. Είναι ανατριχιαστικό να ακούς Ιάπωνα υπουργό να «μαλώνει» την εταιρία γιατί αποφάσισε, για παράδειγμα, να απορρίψει στη θάλασσα 11.500 τόνους ραδιενεργού υλικού χωρίς καν να τον ενημερώσει!

Η πυρηνική ενέργεια βλάπτει την υγεία και τη δημοκρατία.