Καλύτερα ενεργοί, παρά θεατές

(γράφτηκε για το Blog protagon.gr στις 30/11/2010)

Οι κυρίαρχες μέχρι χθες πολιτικές δυνάμεις απέτυχαν στο ρόλο τους, να διαμορφώσουν τις προϋποθέσεις για ένα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμο μέλλον της χώρας. Έθεσαν λάθος στόχους, προώθησαν ένα αποτυχημένο μοντέλο ανάπτυξης, που βασίζονταν σε πήλινα πόδια κι είχε μεγάλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα (κρίση αστικού χώρου, ρύπανση, υποβάθμιση νερών, εξάντληση εδαφών, σπατάλη φυσικών πόρων, ανεξέλεγκτη «διαχείριση» αποβλήτων), διασπάθισαν εθνικούς και ευρωπαϊκού πόρους, ενώ διεύρυναν το χάσμα μεταξύ πραγματικής οικονομίας και κατανάλωσης αλλά και μεταξύ αυτών που δεν έχουν τα βασικά για να επιβιώσουν και αυτών που σπαταλούν προκλητικά.
Τα παραδοσιακά κόμματα δεν έλαβαν εγκαίρως τα μέτρα που θα απέτρεπαν ή μετρίαζαν την κρίση, θα αντιμετώπιζαν με κοινωνικά δίκαιο κι αποτελεσματικό τρόπο τα διαρθρωτικά προβλήματα που οδηγούσαν με βεβαιότητα σε βαθιά δημοσιονομική, οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική κρίση.
Το πολιτικό σύστημα έχει όμως μεγάλη ευθύνη γιατί ενώ έβλεπε την κρίση να έρχεται ολοταχώς, δεν μπόρεσε να τη διαχειριστεί με τρόπο ώστε η ένταση και οι επιπτώσεις της να είναι όσο το δυνατόν πιο περιορισμένες. Αντίθετα, έκανε το παν για να βαθύνει την κρίση. Η μεν ΝΔ βλέποντας το σκάφος να κατευθύνεται ολοταχώς προς τα βράχια το εγκατέλειψε βιαστικά, ενώ το ΠΑΣΟΚ, που ανέλαβε μέσα στην τρελή χαρά τη διακυβέρνησή του υποσχόμενο την συνέχιση του πάρτι, διαβεβαίωνε αρχικά ότι δεν υπάρχουν βράχια και στη συνέχεια, μέσα σε πλήρη πανικό, έριξε το σκάφος με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ταχύτητα μπορούσε πάνω τους. Ευθύνες έχει όμως και η αριστερά γιατί όλα αυτά τα χρόνια διεκδικούσε κυρίως το «πιο πολύ» και όχι το «διαφορετικό» για το ταξίδι.
Η κοινωνία και οι πολίτες είναι σήμερα πολύ οργισμένοι, και δικαίως. Όμως αν αυτή η οργή δεν εμπεριέχει και στοιχείο αυτοκριτικής (γιατί ανεχθήκαμε ως κοινωνία όλα αυτά;) και κυρίως διάθεση αλλαγής τόσο των πολιτικών όσο και των προσωπικών μας προτεραιοτήτων, στάσεων και επιλογών, η διέξοδος από την κρίση δεν θα φανεί.
Η ευθύνη της κοινωνίας και των πολιτών για την κρίση είναι υπαρκτή αλλά όχι στη λογική της διάχυσης των ευθυνών μεταξύ πολιτικού συστήματος και πολιτών. Οι πολίτες ευθύνονται γιατί υιοθέτησαν αξίες και συμπεριφορές που δεν μπορούσαν να υποστηριχθούν από την πραγματική οικονομία και τις οικολογικές αντοχές της χώρας (αγνοώντας τις όποιες προειδοποιήσεις) αλλά και γιατί ανέχθηκαν τη γενίκευση της διαφθοράς και των πελατειακών σχέσεων πάνω στα οποία στηρίχθηκε σε σημαντικό βαθμό η κυριαρχία των δυο κομμάτων εξουσίας τις τελευταίες 3 δεκαετίες.
Υπήρξε τα τελευταία χρόνια ένας πολιτικός χώρος που μίλησε εγκαίρως για την κρίση αλλά και για την ανάγκη αλλαγής τόσο των πολιτικών όσο και των αξιών και προτεραιοτήτων που κυριαρχούσαν στους πολίτες. Ο χώρος των ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ τόλμησε να έχει ως πολιτικό του σύνθημα το «αλλάζουμε πολιτική, αλλάζουμε κι εμείς», αναδεικνύοντας τον ρόλο που μπορούν αλλά και πρέπει να αναλάβουν οι πολίτες τόσο σε προσωπικό όσο και σε οργανωμένο/συλλογικό επίπεδο. Υπάρχουν αρκετά που μπορούμε να κάνουμε για να μην μένουμε παθητικοί θεατές, έστω και οργισμένοι:
- Σε ατομικό επίπεδο, μπορούμε να ζούμε καλύτερα με λιγότερα. Επανεξετάζοντας πόσα και που ξοδεύουμε μπορούμε να οργανώσουμε καλύτερα τον οικογενειακό προϋπολογισμό μας, να επανακτήσουμε τον έλεγχο της «οικονομίας» μέσα από τις επιλογές που κάνουμε στην καθημερινότητά μας. Μια περιβαλλοντικά πιο υπεύθυνη καθημερινότητα κάνει καλό και στην τσέπη μας. Περιορίζοντας την χρήση ΙΧ, κάνοντας πολλές από τις μετακινήσεις με ποδήλατο, περιορίζοντας τη σπατάλη νερού και ενέργειας, καταργώντας την πλαστική σακούλα και τα προϊόντα μιας χρήσης, επαναχρησιμοποιώντας αγαθά, ανταλλάσσοντας μεταξύ μας «υπηρεσίες» χωρίς να μεσολαβούν χρήματα («εξω-χρηματικές συναλλαγές») μπορούμε να διαμορφώσουμε υψηλή ποιότητα ζωής χωρίς να δαπανάμε άσκοπα χρήματα. Και μπορούμε με πιο «ενεργές» επιλογές (πχ παραγωγή ενέργειας από τον ήλιο και τον άνεμο, κλιματισμός με την αξιοποίηση της γεωθερμίας χαμηλής ενθαλπίας, παραγωγή πράσινων προϊόντων, αναβάθμιση των γειτονιών και του περιβάλλοντος χώρου, δημιουργία χώρων συνάντησης και αναψυχής με συνένωση ακάλυπτων χώρων ή/και πράσινες στέγες κα) μπορούμε να έχουμε συμπληρωματικά εισοδήματα ή σημαντικές αλλά χωρίς κόστος υπηρεσίες. Μπορούμε να «πάρουμε» πίσω όσα μας έχουν αφαιρέσει από το εισόδημα.
- Προστατεύοντας και αποκαθιστώντας μερικές από τις «υπηρεσίες» που παρέχει δωρεάν η φύση και τα οικοσυστήματα (καθαρός αέρας και νερό, ζωντανά δάση, ανοικτά και καθαρά ρέματα και παραλίες, βιοποικιλότητα), εξασφαλίζουμε για όλους μεγαλύτερη κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη, πρόσβαση σε υπηρεσίες που αλλιώς θα έπρεπε να «αγοράσουμε» με υψηλό κόστος. Όταν δεν έχεις χρήματα και η θάλασσα κοντά σου είναι βρώμικη είσαι πραγματικά διπλά φτωχός.
- Με δική μας πίεση και πρωτοβουλία ωθούμε σε αλλαγές πολιτικών από τους δήμους. Για να είναι περιβαλλοντικά αποδοτικές κι ολοκληρωμένες οι πρωτοβουλίες των πολιτών, απαιτείται αλλαγή πολιτικών από τους δήμους και την κεντρική διοίκηση, διαφάνεια, κοινωνική αποτελεσματικότητα. Ας τους δείξουμε την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουν, κι αν καταλαβαίνουν ας τους πιέσουμε. Κι αν κάποιοι δήμοι έχουν καλή πρόθεση, ας πάρουμε μέρος ενεργά, ας βοηθήσουμε να πραγματοποιηθούν αυτές οι αλλαγές, να μην μείνουν μόνο προθέσεις. Η νέα δημοτική πλειοψηφία στο Δήμο Αθηναίων και σε ορισμένους άλλους δήμους έχει δεσμευτεί να αναλάβει πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση. Μην περιμένουμε απλώς να δούμε τι θα γίνει, ας αναλάβουμε από κοινού δράση.
- Να ανακαλύψουμε ξανά την πραγματική έννοια της κοινωνικής αλληλεγγύης και της πρωτοβουλίας των πολιτών, το μόνο αντίδοτο στις πελατειακές σχέσεις, την επαιτεία προς την εκάστοτε εξουσία για μια θέση εργασίας και την γραφειοκρατικοποίηση των δημοσίων υπηρεσιών. Να ενθαρρύνουμε ομάδες που αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα ανεργίας, φτώχειας, κοινωνικού αποκλεισμού να δημιουργήσουν - με την υποστήριξη δήμων και κοινωνικών φορέων – κοινωνικές επιχειρήσεις, εκπληρώνοντας κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς στόχους. Θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, θα στραφεί η οικονομία προς κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνη κατεύθυνση. Αν υπάρξουν σημαντικές πρωτοβουλίες, θα διαμορφωθεί το αναγκαίο θεσμικό πλαίσιο, θα αναπτυχθούν εργαλεία στήριξης της κοινωνικής οικονομίας.
Η κυβέρνηση δεν είναι αποτυχημένη μόνο εξαιτίας των πολιτικών που επέλεξε για να αντιμετωπίσει, υποτίθεται, την κρίση. Αλλά, κυρίως, γιατί, ενώ μιλάει για μια μεγάλη μεταρρύθμιση, ουσιαστικά έχει προκαλέσει τεράστια απογοήτευση, παθητικοποίηση και διάλυση. Δεν έχει κατανοήσει ότι μεταρρύθμιση χωρίς την κοινωνία και τους πολίτες δεν είναι σε καμία περίπτωση εφικτή, πολύ περισσότερο «μεταρρύθμιση» που διαλύει την όποια κοινωνική συνοχή οδηγεί αργά ή γρήγορα σε αδιέξοδο.
Σε μια εποχή κατά την οποία δεν έχει απομείνει πλέον σχεδόν τίποτα όρθιο από τη σιγουριά και το αυτονόητο του παρελθόντος, οι παραδοσιακοί πολιτικοί απογοητεύουν, η πραγματική οικονομία καταρρέει, ο κοινωνικός ιστός διαλύεται και το πολιτικό σύστημα στέκει αμήχανο και πανικόβλητο, χρειάζεται ως πολίτες και ως κοινωνικές ομάδες να τα δούμε όλα ξανά από την αρχή. Να ξαναστήσουμε την ζωή μας, την κοινωνική οργάνωση και την πολιτική σε νέες, βιώσιμες βάσεις. Να αναδείξουμε καινούργιες, δημιουργικές κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις. Να πάρει η κοινωνία των πολιτών το μερίδιο της πολιτικής που της ανήκει. Είναι η ώρα των πολιτών. Διαφορετικά η κοινωνία θα πέσει και σε βαριά συλλογική κατάθλιψη. Απαξιώνοντας την ίδια την έννοια της πολιτικής, της αλληλεγγύης και της πρωτοβουλίας η κοινωνία θα παραδοθεί σε αυτούς που εκμεταλλεύονται την οργή για να επιβληθούν, χωρίς να ενδιαφέρονται καν να συνεισφέρουν στην επίλυση των πραγματικών προβλημάτων.
Η αποχή από τη ζωή δεν είναι λύση.