Κρίση και απορρίμματα

Το άρθρο μου αυτό δημοσιεύτηκε στους "Πρωταγωνιστές" τη Δευτέρα 10/10/2011
http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&id=9324

Δημοσιονομικά προβλήματα, διαχείριση απορριμμάτων, κοινή ...διαδρομή προς την κρίση

Στο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων αντανακλώνται τόσο τα ...διαρθρωτικά προβλήματα και οι παθογένειες που οδήγησαν την χώρα στην χρεοκοπία όσο όμως και οι δυνατότητες για μια οικολογικά, κοινωνικά και οικονομικά αποτελεσματικά λύση στην κρίση.

Όλοι βλέπουν το πρόβλημα, λίγοι κάνουν κάτι: Οι προειδοποιήσεις για λανθασμένη πορεία στη διαχείριση των απορριμμάτων υπήρχαν, όπως και οι πιέσεις της ΕΕ για περιβαλλοντικά υπεύθυνη διαχείριση των απορριμμάτων. Η κεντρική εξουσία και η τοπική αυτοδιοίκηση, στο μεγαλύτερο ποσοστό της, αδιαφορούσαν όμως επί πολλά χρόνια για το τι γίνονταν τα απορρίμματα, πόσο μας κόστιζαν, τι επιπτώσεις είχε η ανεπαρκής διαχείρισή τους. Όλοι έβλεπαν το πρόβλημα, λίγοι δραστηριοποιήθηκαν για να αλλάξει η κατάσταση. Η χώρα καταδικάστηκε από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και πλήρωσε πρόστιμο 4,5 εκατομμυρίων ευρώ (σκουπιδότοπος Κουρουπητού), καταδικάστηκε για πολλές άλλες περιπτώσεις, απειλούνται νέα πρόστιμα ενώ συνεχίζονται οι διαβεβαιώσεις ότι όλοι οι ΧΑΔΑ κλείνουν “σύντομα”. Κάτι γίνεται, μερικοί πράγματι κλείνουν αλλά ελάχιστοι εξυγιαίνονται. Κάποιοι όμως χώροι που κλείνουν, ανοίγουν σε μια άλλη τοποθεσία. Πρόσφατο: ένας νησιωτικός δήμος ενοικίασε χωράφι όπου σπέρνει ...σκουπίδια, ώστε να κλείσει ο γνωστός ΧΑΔΑ!

Συνενοχή και συγκάλυψη των προβλημάτων: Πόσες και πόσες πυρκαγιές δεν έχουν ξεκινήσει από σκουπιδότοπους! Πόσα ρέματα και δάση δεν έχουν μετατραπεί σε χωματερές! 100.000 τόνοι απορριμμάτων από τη χωματερή ενός νησιού κατέληξαν πρόσφατα, μετά από βροχόπτωση, στη θάλασσα, ενώ τα σκουπίδια που παράγονται καθημερινά συνεχίζουν να καταλήγουν στη θάλασσα, με τον ένα ή άλλο τρόπο! Η πολιτική εξουσία, συνένοχη, διαπλεκόμενη καλύπτει τέτοια προβλήματα κάτω από το χαλί, αντί να βοηθάει στη λύση τους. Η δικαιοσύνη σιωπά. Δυο μόνο καταδίκες αντιδημάρχων (Καρπενήσι, Κόρινθος) αποτελούν την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα της συγκάλυψης ενός επαναλαμβανόμενου περιβαλλοντικού και όχι μόνο εγκλήματος.

Διαπλοκή και διαφθορά: Πάνω από ένα δισεκατομμύριο ευρώ διατίθενται ετησίως στη συλλογή και μεταφορά των απορριμμάτων, όχι πάντα με διαφανή κι αποτελεσματικό τρόπο. Γύρω από τη διαχείριση των απορριμμάτων διαμορφώθηκαν καταστάσεις που είχαν ως αποτέλεσμα σπατάλη χρημάτων και γιγάντωση μηχανισμών διαπλοκής.

Αντί για αποτελεσματική αξιοποίηση πόρων, πετάμε λεφτά: Ακόμα και αν δεν πρόκειται για διαπλοκή, στη διαχείριση των σκουπιδιών σπαταλιούνται ετησίως πολλές δεκάδες αν όχι εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ λόγω αδυναμίας οργάνωσης της διοίκησης αλλά και αδιαφορίας των πολιτών για το που πάνε τα χρήματα που πληρώνουν μέσω των τελών καθαριότητας. Πολλοί περιφερειακοί δήμοι συνεχίζουν να σπαταλάνε τεράστια ποσά για μεταφορά των απορριμμάτων σε ...ρεματιές ή δάση ή για δεματοποίηση τους χωρίς να ξέρουν τι θα τα κάνουν μετά. Δήμος στη Β. Πελοπόννησο διαθέτει 2,5 εκατομμύρια ευρώ σε εργολάβους για τη μεταφορά των σκουπιδιών του κάπου ...αλλού, χωρίς να ενδιαφέρεται που καταλήγουν αυτά. Νησιωτικός δήμος διέθεσε 400-500.000 ευρώ σε ένα τρίμηνο για “ενδιάμεση λύση” και ετοιμάζεται να επιβαρύνει τους δημότες, στην ίδια λογική, με τουλάχιστον ένα 1.000.000 ευρώ επιπλέον (διπλασιασμός τελών καθαριότητας), ενώ καταγγέλλει την κεντρική κυβέρνηση για τα χαράτσια.
Η αδυναμία οργάνωσης έχει υψηλό κόστος. Οι υποδομές για ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων ενός μικρού νησιού δεν θα κόστιζαν πάνω από 500.000 ευρώ (για ανακύκλωση και κομποστοποίηση του 80-90% των απορριμμάτων). Παρ’ όλα αυτά ακόμα σχεδιάζονται μεγάλοι ΧΥΤΑ που κοστίζουν κατ' ελάχιστο 3-3,5 εκατομμύρια ευρώ.
Όλο το σύστημα ιεράρχησης προτεραιοτήτων, μελέτης-σχεδιασμού και υλοποίησης των έργων πάσχει μια και δεν βασίζεται σε ορθολογικές επιλογές, δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες για οικολογικά και οικονομικά αποτελεσματικές λύσεις. Τεράστια ποσά δαπανώνται σε μελέτες επί μελετών που συχνά - υπάρχουν προφανώς και οι εξαιρέσεις - είναι αντιγραφή μελετών από άλλες περιοχές ή οδηγούν σε υπερβολικά δαπανηρά έργα. Έργα εκατομμυρίων κατασκευάζονται και σε ελάχιστο χρόνο απαξιώνονται ή δεν λειτουργούν σύμφωνα με τις προδιαγραφές προκήρυξης του έργου. Εργοστάσιο ανακύκλωσης στην Θεσσαλία, για παράδειγμα, δεν λειτούργησε, παρά το γεγονός ότι κατασκευάστηκε με ευρωπαϊκούς πόρους. ΧΥΤΑ μετατρέπονται σε χώρους ανεξέλεγκτης απόρριψης απορριμμάτων.

Άλλα συμφωνούν με την ΕΕ, άλλα γίνονται: Η κυβέρνηση και το Ταμείο Συνοχής συμφώνησαν (Οκτώβριος 2002) ότι όσοι χώροι υγειονομικής ταφής χρηματοδοτούνται με ευρωπαϊκούς πόρους, θα δέχονται μόνο υπολείμματα απορριμμάτων και όχι το σύνολο των απορριμμάτων, μια δέσμευση που προκύπτει από την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία. Παραμένει, όμως, μόνο στα χαρτιά, στις αποφάσεις έγκρισης κατασκευής των χώρων ταφής από τις διαχειριστικές αρχές. Στην πράξη δεν τηρείται παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις, με ορατό τον κίνδυνο να ζητήσει η ΕΕ πίσω τις χρηματοδοτήσεις κατασκευής πολλών Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (σχετική διαδικασία έχει κινηθεί μετά από ελέγχους στον χώρο ταφής των απορριμμάτων στη Φυλή Αττικής).

Πολυδάπανες και λανθασμένες επιλογές λόγω διαπλοκής ιδιωτικών συμφερόντων με την κεντρική εξουσία-πολιτικό σύστημα: Οι οικολογικές-πράσινες λύσεις, όπως έχει αποδειχτεί και στην περίπτωση των απορριμμάτων είναι όχι μόνο περιβαλλοντικά αποτελεσματικές αλλά και πιο οικονομικές, ενώ δημιουργούν περισσότερες θέσεις εργασίας. Επιβεβαιώνεται από τις προτάσεις των 4 περιβαλλοντικών οργανώσεων για τη διαχείριση των απορριμμάτων στην Αττική και την Κρήτη (δείτε πρόσφατη ανακοίνωση των 4 περιβαλλοντικών οργανώσεων) ή τις προτάσεις των Οικολόγων Πράσινων για τα απορρίμματα στην Αττική και πολλές άλλες περιοχές.
Παρά την οικονομική κρίση, που θα έπρεπε να οδηγήσει στην επιλογή λύσεων που δεν επιβαρύνουν τα δημόσια οικονομικά αλλά και τα οικονομικά των πολιτών, η κυβέρνηση συνεχίζει να προωθεί τις πιο ακριβές επιλογές στα θέματα των απορριμμάτων στην Αττική και όχι μόνο. Τυχαίο; Πρόσφατα ανακοινώθηκε η προώθηση έργων διαχείρισης απορριμμάτων στην Αττική, ύψους 430 εκ. €, ενώ οι δημόσιοι και ευρωπαϊκοί πόροι είναι μόνο 120 εκ. €. Οι ιδιώτες που πιέζουν για τα έργα θα βάλουν τα επιπλέον 310 εκ. € αλλά στα 25 χρόνια λειτουργίας των μονάδων θα πάρουν πίσω 1,5 δις € κυρίως μέσω της επιβάρυνσης των πολιτών, που θα πληρώνουν τουλάχιστον 180 €/t (από 40 €/t σήμερα). Αν προχωρήσει και η κατασκευή μονάδας καύσης, το κόστος θα τιναχθεί στα ύψη. Γι’ αυτό η επιλογή της καύσης επιδιώκεται να επιδοτείται επιπλέον από το τέλος Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και ενδεχομένως και από τα έσοδα των τελών της ανακύκλωσης! Κι όμως οι προτάσεις των Οικολόγων Πράσινων αλλά και των 4 περιβαλλοντικών οργανώσεων θα είχε ως συνέπεια όχι μόνο πιο οικολογικές λύσεις (Πρόληψη – Ανακύκλωση – Κομποστοποίηση με έμφαση στη Διαλογή στην Πηγή) αλλά δαπάνη για το σύνολο των έργων στην Αττική που δεν θα ξεπερνούσε τα 119 εκατομμύρια ευρώ.

Παθητικότητα της κοινωνίας και κοινωνικοί αυτοματισμοί: Ομάδες πολιτών, περιβαλλοντικές οργανώσεις, ορισμένοι δήμοι έχουν αναλάβει τα τελευταία χρόνια σημαντικές πρωτοβουλίες στο θέμα των απορριμμάτων. Η νομοθεσία που υπάρχει στη χώρα μας είναι ιδιαίτερα προωθημένη, χάρη και στην συμβολή περιβαλλοντικών φορέων. Ιδιαίτερα μεταξύ των νέων ανθρώπων είναι φανερή η αλλαγή συμπεριφοράς και στάσης ζωής, και στα θέματα διαχείρισης των απορριμμάτων. Όμως κυρίαρχη είναι ακόμα στην κοινωνία η αδιαφορία για την κατάσταση του δημόσιου χώρου: νοιαζόμαστε να είναι καθαρό το σπίτι μας αλλά ελάχιστα μας ενδιαφέρει να είναι καθαρός και ο δημόσιος χώρος. Σε κάθε απεργία ή κλείσιμο του χώρου ταφής στη Φυλή (ή σε άλλες περιοχές), οι περισσότεροι πολίτες συμμετέχουν στη δημιουργία των βουνών σκουπιδιών στους δρόμους (γύρω από τους κάδους). Οι εικόνες επαναλαμβάνονται με μεγάλη συχνότητα: βουνά σκουπιδιών συσσωρεύονται μπροστά από τα σπίτια μας και κάνουν τη ζωή στην πόλη ακόμα πιο ανυπόφορη, τα παιδιά μας κινδυνεύουν, μια βροχή σαν και αυτή της Κυριακής μετατρέπει την πόλη σε σκουπιδούπολη και παρασύρει πολλά από τα σκουπίδια (μέσω των υπονόμων) στη θάλασσα.
Αλλά και οι εργαζόμενοι στην καθαριότητα, που επιτελούν πράγματι ένα πολύ σημαντικό και δύσκολο επάγγελμα χωρίς να έχουν την αντίστοιχη καταξίωση στη συνείδηση των πολιτών, με έναν κοινωνικό αυτοματισμό επιλέγουν είτε το κλείσιμο του χώρου ταφής είτε την αποχή από τη συλλογή των απορριμμάτων για να διεκδικήσουν τα αιτήματά τους. Κι όμως, θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν άλλες μεθόδους κινητοποίησης που δημιουργούν συμμαχίες με την κοινωνία. Σε μια εποχή που οι πολίτες πλήττονται από την άδικη και αναποτελεσματική πολιτική της κυβέρνησης, γιατί να επιβαρύνονται με την απουσία των ΜΜΜ ή την συσσώρευση των σκουπιδιών στις γειτονιές;

Μια πράσινη λύση για τα απορρίμματα: Έφτασε η ώρα να αναπτυχθούν στην κοινωνία νέες ιδέες και να προωθηθούν πράσινες λύσεις στην κρίση, ακόμα και αν πρόκειται για τα σκουπίδια. Ναι είναι δικά μας τα σκουπίδια. Δεν μπορούμε να τα εξαφανίσουμε. Αλλά οι οικολογικές λύσεις για τα σκουπίδια είναι οικονομικά αποτελεσματικές, συναντάνε την κοινωνική αποδοχή, δημιουργούν θέσεις εργασίας στην ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση και κομποστοποίηση. Κάθε ευρώ που επενδύεται σε οικολογικές λύσεις έχει θετικό αποτέλεσμα, περιορίζει τις δαπάνες των δήμων, αν είναι σωστά οργανωμένοι και ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις μιας σύγχρονης λειτουργίας της διοίκησης. Οι ενεργοί πολίτες δεν πρέπει απλώς να απαιτήσουν τερματισμό της διαπλοκής και της διαφθοράς, αποτελεσματική αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων και των πόρων σε τοπικό επίπεδο (τέλη καθαριότητας), αλλά και να υιοθετήσουν νέες στάσεις ζωής, υπευθυνότητα και προστασία του δημόσιου συμφέροντος και του δημόσιου χώρου.

Η κρίση απαιτεί βαθιές αλλαγές, προτάσεις και αλληλεγγύη. Κάθε πρόβλημα είναι και μια ευκαιρία για να αλλάξουμε. Είναι, ίσως, η ώρα να περάσουμε από την οργή στη συνειδητή επιλογή της αλλαγής πολιτικής, της κοινωνικής οργάνωσης και της ίδιας της καθημερινής ζωής.

ΥΓ. Στη θέση της λέξης “απορρίμματα” μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και τη λέξη “δημοσιονομικά προβλήματα”